آقای دکتر کریم پور ریحان
استاد مشاور:
آقای دکتر حسن آبادی
نگارش:
امیر سلیمانی

بهار 92
تشکر و سپاس :
سپاس و ستایش خداوند بزرگ را که توفیق طلب علم عنایت فرمود ، بدون توجه به عنایت او هرگز چنین توفیقی میسر نمی‌گشت .
وظیفه خود می‌دانم که از تمامی‌عزیزانی که در شکل گیری این تحقیق علمی‌به انحاء گوناگون و صمیمانه به اینجانب یاری رسانده و با صبر و حوصله راهنمای ، همفکری و همکاری خود را ایثار نموده اند ، سپاس گزاری نمایم .
عالی ترین مراتب سپاس و ستایش خود را نثار استادان با فضیلت
آقای دکتر کریم پور ریحان و آقای دکتر حسن آبادی
می‌نمایم ، که بدون بذل توجه و عنایات و راهنمایی های مستمر و اندیشمندانه آن بزرگوار تهیه این رساله میسر نبود.
تقدیم به پدر بزرگوارم
که با قبول همه رنج ها ،مشقت ها مرارت های روزگار بار سنگین زندگی را تحمل و چون چتری مهربان و بی منت ، سایه بلند محبت را در تمام دوران زندگی بر سرم افکند . بدون این همه لطف وگذشت ، قدم از قدم برداشتن میسر نبود .
**********
تقدیم به مادر عزیز تر از جانم
که از اولین روز زندگی همچون پرستاری دلسوز ، معلمی مهربان و دوستی شفیق در لحظه لحظه ی زندگی ام بود وچون شمعی پر فروغ تاریکی زندگی ام را روشنی بخشید بودنم برای تو همه رنج بود و بودنت برای من همه مهر . سپاس از این همه گذشت .

فهرست مطالب
TOC o “1-3” h z t “Style2;1;Style4;1” چکیده PAGEREF _Toc359588614 h 1مقدمه PAGEREF _Toc359588615 h 2فصل اولکلیات1-1 بیان مساله PAGEREF _Toc359588618 h 51-2 سوال تحقیق: PAGEREF _Toc359588619 h 81-3 اهمیت و ضرورت تحقیق PAGEREF _Toc359588620 h 81-4 اهداف تحقیق PAGEREF _Toc359588621 h 101-4-1 هدف کلی این تحقیق شناسایی و معرفی صنایع دستی و الگوهای معماری سنتییزد و نقش آن در توسعه گردشگری این شهر میباشد. PAGEREF _Toc359588622 h 101-4-2 اهداف اختصاصی:درراستای دستیابی به هدف کلی فوق اهداف اختصاصی زیر مد نظر قرار گیرد: PAGEREF _Toc359588623 h 101-4-2-1 مشخص نمودن نقش و جایگاه صنایع دستی و معماری سنتی درتوسعه گردشگری یزد PAGEREF _Toc359588624 h 101-4-2-2 ارائه راهکارایی جهت توسعه صنایع دستی با توجه به تاثیرات آن بر توسعه اقتصاد گردشگری منطقه یزد PAGEREF _Toc359588625 h 101-4-2-3 ارائه راهکارایی جهت برنامهریزی برای حفظ و نگهداری معماری سنتی به عنوان عامل جذب گردشگر در منطقه یزد PAGEREF _Toc359588626 h 101-5 فرضیه تحقیق PAGEREF _Toc359588627 h 101-5-1 برنامهریزی در جهت حفظ و نگهداری بافت تاریخی و معماری سنتی مهمترین عامل در بهبود اقتصاد گردشگری در شهر یزد است. PAGEREF _Toc359588628 h 101-5-2 برنامهریزی در جهت آموزش و تبلیغات صنایع دستی شهر یزد تاثیر مستقیم بر اقتصاد گردشگری این منطقه دارد. PAGEREF _Toc359588629 h 101-5-3 برنامهریزی در جهت رونق اقتصاد گردشگری عامل مهمی‌در توسعه پایدار منطقه یزد است. PAGEREF _Toc359588630 h 101-6 روش تحقیق PAGEREF _Toc359588631 h 101-7 جامعه آماری PAGEREF _Toc359588632 h 111-8 حجم نمونه PAGEREF _Toc359588633 h 111-9 شیوه نمونه گیری PAGEREF _Toc359588634 h 111-10 روش جمعآوری اطلاعات PAGEREF _Toc359588635 h 111-11 روش تحلیل PAGEREF _Toc359588636 h 121-12 پیشینه تحقیق PAGEREF _Toc359588637 h 121-13 محدودیتها و تنگناهای تحقیق PAGEREF _Toc359588638 h 14فصل دوم
مبانی نظری تحقیق
2-1 گردشگری PAGEREF _Toc359588639 h 162-1-1 تاریخچه گردشگری PAGEREF _Toc359588640 h 172-1-2 گونه های گردشگری PAGEREF _Toc359588641 h 202-1-2-1 گردشگری مجازی PAGEREF _Toc359588642 h 202-1-2-2 گردشگری درمانی PAGEREF _Toc359588643 h 212-1-2-3 گردشگری تفریحی PAGEREF _Toc359588644 h 212-1-2-4 گردشگری زمستانی PAGEREF _Toc359588645 h 212-1-2-5 گردشگری انبوه PAGEREF _Toc359588646 h 222-1-2-6 گردشگری گروهی بین‌المللی PAGEREF _Toc359588647 h 222-1-2-7 سایر گونه‌های گردشگری PAGEREF _Toc359588648 h 232-2 مسافر، دیدارکننده یا گردشگر PAGEREF _Toc359588649 h 272-3 صنایع دستی PAGEREF _Toc359588650 h 282-3-1 تاریخچه صنایع دستی ایران PAGEREF _Toc359588651 h 282-3-2 تاریخچه صنایع دستی یزد PAGEREF _Toc359588652 h 302-3-2-1 هنر نساجی یزد PAGEREF _Toc359588653 h 302-3-2-2 هنر شعر بافی در یزد PAGEREF _Toc359588654 h 332-3-2-3 زری بافی : PAGEREF _Toc359588655 h 342-3-2-4 پرده بافی : PAGEREF _Toc359588656 h 352-3-2-5 رولحاف بافی : PAGEREF _Toc359588657 h 352-3-2-6 شمدبافی : PAGEREF _Toc359588658 h 352-3-2-7 چادر شب بافی : PAGEREF _Toc359588659 h 352-3-2-8 بافت دستمال : PAGEREF _Toc359588660 h 352-3-2-9 قناویز : PAGEREF _Toc359588661 h 362-3-2-10 احرامی‌بافی : PAGEREF _Toc359588662 h 362-3-2-11 ترمه بافی : PAGEREF _Toc359588663 h 362-3-2-12 انواع ترمه : PAGEREF _Toc359588664 h 372-3-2-13 دندانی بافی : PAGEREF _Toc359588665 h 372-3-2-14 دارایی بافی : PAGEREF _Toc359588666 h 382-3-3 ویژگیهای صنایع دستی ایران PAGEREF _Toc359588667 h 392-3-4 اهمیت صنایع دستی PAGEREF _Toc359588668 h 402-3-5 طبقه بندی صنایع دستی PAGEREF _Toc359588669 h 412-4 معماری PAGEREF _Toc359588670 h 442-4-1 معماری ایرانی PAGEREF _Toc359588671 h 462-4-2 اصول معماری ایرانی PAGEREF _Toc359588672 h 462-4-2-1 درونگرایی PAGEREF _Toc359588673 h 462-4-2-2 پرهیز از بیهودگی: PAGEREF _Toc359588674 h 472-4-2-3 مردم واری( محوری): PAGEREF _Toc359588675 h 482-4-2-4 خودبسندگی: PAGEREF _Toc359588676 h 492-4-2-5 نیارش: PAGEREF _Toc359588677 h 502-4-3 سبک‌شناسی معماری ایران PAGEREF _Toc359588678 h 502-4-3-1 پیش از اسلام PAGEREF _Toc359588679 h 502-4-3-2 پس از اسلام PAGEREF _Toc359588680 h 512-5 توسعه پایدار PAGEREF _Toc359588681 h 522-5-1 اثرات صنعت گردشگری در توسعه پایدار کشور PAGEREF _Toc359588682 h 522-5-2 اثرپذیری صنعت گردشگری از بخش های مختلف اقتصادی PAGEREF _Toc359588683 h 54فصل سوم
معرفی منطقه مورد مطالعه
3-1 موقعیت جغرافیایی PAGEREF _Toc359588684 h 573-2 موقعیت شهری PAGEREF _Toc359588685 h 583-3 جمعیت PAGEREF _Toc359588686 h 583-4 پیشینه نام یزد PAGEREF _Toc359588687 h 593-5 پیشینه تاریخی PAGEREF _Toc359588688 h 613-6 تاریخ و قدمت PAGEREF _Toc359588689 h 613-7 تاریخ و فرهنگ PAGEREF _Toc359588690 h 623-8 نژاد PAGEREF _Toc359588691 h 623-9 زبان PAGEREF _Toc359588692 h 633-10 مذهب PAGEREF _Toc359588693 h 633-11 آب و هوا PAGEREF _Toc359588694 h 633-12 صنایع دستی PAGEREF _Toc359588695 h 643-12-1 قالى بافى PAGEREF _Toc359588696 h 643-12-2 زیلو بافى PAGEREF _Toc359588697 h 643-12-3 دست بافى (شعر بافى) PAGEREF _Toc359588698 h 653-12-4 ـ ترمه PAGEREF _Toc359588699 h 653-12-5 ـ زرى PAGEREF _Toc359588700 h 663-12-6 ـ مخمل PAGEREF _Toc359588701 h 663-12-7 ـ شمد PAGEREF _Toc359588702 h 663-12-8 ـ چادر شب PAGEREF _Toc359588703 h 663-12-9 ـ دستمال PAGEREF _Toc359588704 h 663-12-10 ـ دارایى (ایکات) PAGEREF _Toc359588705 h 663-12-11 ـ روتختى PAGEREF _Toc359588706 h 673-12-12 ـ خورجین بافى (لبافى) PAGEREF _Toc359588707 h 673-12-13 ـ جیم PAGEREF _Toc359588708 h 673-12-14 ـ سجاده PAGEREF _Toc359588709 h 673-12-15 ـ پتو PAGEREF _Toc359588710 h 673-12-16 ـ بقچه، لنگ PAGEREF _Toc359588711 h 673-12-17 ـ احرامى، قناویز، دندانى PAGEREF _Toc359588712 h 673-12-18 ـ شال بافى PAGEREF _Toc359588713 h 683-12-19 ـ سفره PAGEREF _Toc359588714 h 683-12-20 ـ روفرشى PAGEREF _Toc359588715 h 683-12-21 سفال و سرامیک PAGEREF _Toc359588716 h 683-12-22 گیوه بافى PAGEREF _Toc359588717 h 693-12-23 آهنگرى (چیلانگرى) PAGEREF _Toc359588718 h 693-12-24 حصیر بافى PAGEREF _Toc359588719 h 693-12-25 کاشى‏سازى PAGEREF _Toc359588720 h 703-12-26 سریشم سازى PAGEREF _Toc359588721 h 703-12-27 شیرینى پزى PAGEREF _Toc359588722 h 703-13 معماری یزد PAGEREF _Toc359588723 h 703-13-1 خانه های سنتی یزد: PAGEREF _Toc359588724 h 723-13-2 خانه اربابی: PAGEREF _Toc359588725 h 733-13-3 خانه امامزاده ای: PAGEREF _Toc359588726 h 743-13-4 خانه قلم سیاه: PAGEREF _Toc359588727 h 743-13-5 آب انبارها: PAGEREF _Toc359588728 h 743-13-6 یخچالها به طور عمده از سه قسمت تشکیل شده اند: PAGEREF _Toc359588729 h 753-13-7 بادگیرها: PAGEREF _Toc359588733 h 753-13- 8 معماری خانه یزدی PAGEREF _Toc359588734 h 773-14 نقاط قوت گردشگری استان یزد : PAGEREF _Toc359588735 h 793-15 نقاط ضعف گردشگری استان یزد : PAGEREF _Toc359588736 h 803-16 صنعت گردشگری از بعد اقتصادی : PAGEREF _Toc359588737 h 80فصل چهارم
یافتههای تحقیق
4-1 تحلیل توصیفی PAGEREF _Toc359588738 h 824-1-1 توصیف متغیرهای زمینهای PAGEREF _Toc359588739 h 824-1-1-1 سن PAGEREF _Toc359588740 h 824-1-1-2 جنسیت PAGEREF _Toc359588741 h 834-1-1-3 تحصیلات PAGEREF _Toc359588742 h 834-1-1-4 قومیت PAGEREF _Toc359588743 h 844-1-1-5 وضعیت تأهل PAGEREF _Toc359588744 h 844-1-1-6 وضعیت اشتغال PAGEREF _Toc359588745 h 854-1-1-7 درآمد پاسخگو و درآمد خانواده PAGEREF _Toc359588746 h 854-1-1-8 میزان سفر به یزد تاکنون PAGEREF _Toc359588747 h 864-1-1-9 میزان سفر سالانه PAGEREF _Toc359588748 h 864-1-1-10 انگیزه سفر به یزد PAGEREF _Toc359588749 h 874-1-1-11 میزان شناخت از فرهنگ و آثار تاریخی یزد PAGEREF _Toc359588750 h 874-1-1-12 طریقه کسب شناخت PAGEREF _Toc359588751 h 884-1-1-13 میزان رضایت PAGEREF _Toc359588752 h 884-1-1-14 مهمترین جذابیت و معرفیت یزد PAGEREF _Toc359588753 h 894-1-1-15 تمایل به بازدید مجدد از یزد PAGEREF _Toc359588754 h 904-1-1-16 محل اقامت در یزد PAGEREF _Toc359588755 h 904-1-1-17 میزان برآورده شدن انتظارات سفر به یزد PAGEREF _Toc359588756 h 904-1-1-18 میزان موفقیت مسئولین یزد در معرفی جاذبه های گردشگری PAGEREF _Toc359588757 h 914-1-1-19 عوامل موفقیت در جاذبه های گردشگری یک منطقه PAGEREF _Toc359588758 h 914-1-2 صنایع دستی PAGEREF _Toc359588759 h 924-1-2-1 میزان اطلاع از صنایع دستی یزد PAGEREF _Toc359588760 h 924-1-2-2 به اندازه بودن اطلاعرسانی و آگاهی دهی در زمینه صنایع دستی PAGEREF _Toc359588761 h 934-1-2-3 قابلیت معرفی جاذبه های گردشگری یزد از طریق صنایع دستی PAGEREF _Toc359588762 h 934-1-2-4 تمایل به معرفی صنایع دستی یزد به دوستان و آشنایان PAGEREF _Toc359588763 h 944-1-2-5 خرید صنایع دستی یزد PAGEREF _Toc359588764 h 954-1-2-6 کیفیت مناسب صنایع دستی یزد در مقایسه با جاهای دیگر PAGEREF _Toc359588765 h 964-1-2-7 مناسب بودن قیمت صنایع دستی یزد PAGEREF _Toc359588766 h 974-1-3 معماری سنتی PAGEREF _Toc359588767 h 984-1-3-1 اطلاع و آگاهی از معماری و بناهای سنتی یزد PAGEREF _Toc359588768 h 984-1-3-2 به اندازه بودن اطلاعرسانی و آگاهی دهی در زمینه معماری سنتی PAGEREF _Toc359588769 h 984-1-3-3 قابلیت معرفی جاذبه های گردشگری یزد از طریق معماری سنتی یزد PAGEREF _Toc359588770 h 994-1-3-4 تمایل به معرفی معماری سنتی یزد به دوستان و آشنایان PAGEREF _Toc359588771 h 100فصل پنجم
بحث و پیشنهاد
5-1 مقدمه PAGEREF _Toc359588772 h 1035-2 تحلیل نتایج و آزمون فرضیه ها PAGEREF _Toc359588773 h 1045-2-1 آزمون فرض اول PAGEREF _Toc359588774 h 1055-2-2 آزمون فرض دوم PAGEREF _Toc359588775 h 1065-2-3 آزمون فرض سوم PAGEREF _Toc359588776 h 1075-3 پیشنهادات PAGEREF _Toc359588777 h 108منابع و ماخذ : PAGEREF _Toc359588778 h 109الف) منابع فارسی PAGEREF _Toc359588779 h 109ب) منابع لاتین PAGEREF _Toc359588780 h 113ضمیمه PAGEREF _Toc359588781 h 116
فهرست جداول
TOC o “1-3” h z t “Style3;1” جدول 3-1 تعداد گردشگران ایرانی و خارجی وارده به استان یزد PAGEREF _Toc359589183 h 78جدول3-2 واحدهای اقامتی PAGEREF _Toc359589184 h 78جدول3-3 مقایسه واحدهای اقامتی یزد با استانهای همجوار PAGEREF _Toc359589185 h 79جدول 4-1- دادههای تجربی توریستها بر حسب سن PAGEREF _Toc359589186 h 82جدول 4-2- دادههای تجربی توریستها بر حسب جنسیت PAGEREF _Toc359589187 h 83جدول 4-3- داده های تجربی توریستها بر حسب تحصیلات PAGEREF _Toc359589188 h 83جدول 4-4- داده های تجربی توریستها بر حسب قومیت PAGEREF _Toc359589189 h 84جدول 4-5- دادههای تجربی توریستها بر حسب وضعیت تأهل PAGEREF _Toc359589190 h 84جدول 4-6- دادههای تجربی توریستها بر حسب وضعیت اشتغال PAGEREF _Toc359589191 h 85جدول 4-7- دادههای تجربی توریستها بر حسب درآمد پاسخگو PAGEREF _Toc359589192 h 85جدول 4-8 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب میزان سفر به یزد تاکنون PAGEREF _Toc359589193 h 86جدول 4-9دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب میزان سفر سالانه PAGEREF _Toc359589194 h 86جدول 4-10 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب انگیزه سفر به یزد PAGEREF _Toc359589195 h 87جدول 4-11دادههای تجربی پاسخگویان بر حسبمیزان شناخت از فرهنگ و آثار تاریخی یزد PAGEREF _Toc359589196 h 87جدول 4-12دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب طریقه کسب شناخت از جاذبه های توریستی یزد PAGEREF _Toc359589197 h 88جدول 4-13دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب میزان رضایت از امکانات شهر یزد برای ارائه خدمات به توریستها PAGEREF _Toc359589198 h 88جدول 4-14دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب جاذبه های معرف یزد PAGEREF _Toc359589200 h 89جدول 4-15دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب تمایل به بازدید مجدد از یزد PAGEREF _Toc359589201 h 90جدول 4-16دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب محل اقامت توریست در یزد PAGEREF _Toc359589202 h 90جدول 4-18دادههای تجربی پاسخگویان بر حسبمیزان موفقیت مسئولین یزد در معرفی جاذبه های گردشگری PAGEREF _Toc359589203 h 91جدول 4-19دادههای تجربی پاسخگویان بر حسبعوامل موفقیت در جاذبه های گردشگری یک منطقه PAGEREF _Toc359589204 h 92جدول 4-20- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب میزان اطلاع از صنایع دستی یزد PAGEREF _Toc359589205 h 93جدول 4-21- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب اندازه بودن اطلاعرسانی و آگاهی دهی در زمینه صنایع دستی PAGEREF _Toc359589206 h 93جدول 4-22- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب قابلیت معرفی جاذبه های گردشگری یزد از طریق صنایع دستی PAGEREF _Toc359589207 h 94جدول 4-23- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب تمایل به معرفی صنایع دستی یزد به دوستان و آشنایان PAGEREF _Toc359589209 h 95جدول 4-24- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب خرید صنایع دستی یزد PAGEREF _Toc359589211 h 96جدول 4-25- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب کیفیت مناسب صنایع دستی یزد در مقایسه با جاهای دیگر PAGEREF _Toc359589213 h 97جدول 4-26- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسبمناسب بودن قیمت صنایع دستی یزد PAGEREF _Toc359589215 h 98جدول 4-27- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب اطلاع و آگاهی از معماری و بناهای سنتی یزد PAGEREF _Toc359589216 h 98جدول 4-28- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب به اندازه بودن اطلاعرسانی و آگاهی دهی در زمینه معماری سنتی PAGEREF _Toc359589217 h 99جدول 4-29- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب قابلیت معرفی جاذبه های گردشگری یزد از طریق معماری سنتی یزد PAGEREF _Toc359589219 h 100جدول 4-30- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب تمایل به معرفی معماری سنتی یزد به دوستان و آشنایان PAGEREF _Toc359589221 h 101جدول 5-1 بررزسی رابطه بین توسعه زیرساختهای شهری با توسعه گردشگری از طریق جاذبههای معماری سنتی PAGEREF _Toc359589223 h 105جدول 5-2 بررزسی رابطه بین میزان شناخت از یزد با توسعه گردشگری PAGEREF _Toc359589224 h 106جدول 5-3 بررزسی رابطه بین میزان آگاهی و اطلاعرسانی در زمینه معماری با میزان توفیق در معرفی جاذبه های گردشگری یزد از طریق معماری سنتی PAGEREF _Toc359589225 h 107
فهرست نمودارها
TOC o “1-3” h z t “Style3;1” نمودار 2-1: چارچوب نظری تحقیق PAGEREF _Toc359589398 h 16نمودار 4-1 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب میزان رضایت از امکانات شهر یزد برای ارائه خدمات به توریستها PAGEREF _Toc359589416 h 89نمودار 4-2 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب قابلیت معرفی جاذبه های گردشگری یزد از طریق صنایع دستی PAGEREF _Toc359589425 h 94نمودار 4-3 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب تمایل به معرفی صنایع دستی یزد به دوستان و آشنایان PAGEREF _Toc359589427 h 95نمودار 4-4 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب خرید صنایع دستی یزد PAGEREF _Toc359589429 h 96نمودار 4-5 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب کیفیت مناسب صنایع دستی یزد در مقایسه با جاهای دیگر PAGEREF _Toc359589431 h 97نمودار 4-6 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب به اندازه بودن اطلاعرسانی و آگاهی دهی در زمینه معماری سنتی PAGEREF _Toc359589435 h 99نمودار 4-7 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب قابلیت معرفی جاذبه های گردشگری یزد PAGEREF _Toc359589437 h 100نمودار 4-8 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب تمایل به معرفی معماری سنتی یزد به دوستان و آشنایان PAGEREF _Toc359589439 h 101
چکیدهدغدغه غالب کشورها در نیم قرن اخیر توجه به مولفههای توسعه و رسیدن به یک توسعه پایدار است. یکی از مهمترین و روزآمدترین حوضههای توسعه پایدار، صنعت گردشگری است.هدف از این تحقیق بیان اهمیت و ضرورت برنامهریزی برای توسعه گردشگری در یزد میباشد. تحقیق حاضر با عنوان توسعه گردشگری شهر یزد با تاکید بر صنایع دستی و معماری در همین راستا تنظیم گردیده است.پژوهش حاضراز نظر هدف نوعی تحقیق کاربردی است. روش این تحقیق، روش توصیفی و از نوع زمینه یابی است. در این تحقیق از دو روش مطالعات کتابخانهای و مشاهدات میدانی استفاده شده است در این تحقیق از روش تحلیل کمی استفاده شده است.یافتههای تحقیق هر سه فرضیه مورد آزمون را تایید کردند.با توجه به تحلیل های توصیفی دریافتیم که صنایع دستی و معماری سنتی یزد نقش و جایگاه عمدهیی درتوسعه گردشگری یزد دارد. بنابراین میتوان گفت مهمترین عامل در جذب گردشگری شهر یزد به سیاستهای کلان توسعه گردشگری و کمتوجهی به پتانسیل شهر یزد بر میگردد به گونهیی که حتی خود توریستهای یزد میزان اطلاعرسانی و آگاهیبخشی در سطح ملی را کم ارزیابی کردهاند.
کلمات کلیدی: توسعه پایدار، گردشگری، صنایع دستی، معماری سنتی.
مقدمهحفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی برای تعادل بخشیدن به حیات انسانها و دستیابی به توسعه پایدار و سازمان‏یافته، که روند تکامل تمدن بشری را در پی خواهد داشت، از چنان اهمیتی برخوردار است که توجه به امر حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی برای تحقق یافتن توسعه پایدار را ضروری کرده است. میراث فرهنگی و طبیعی بیان‏کننده پیشینه تاریخی، تمدن و فرهنگ و جاذبه‏های طبیعی هر کشوری است که شکل‏گیری و به وجود آمدن آن در طی سالیان متمادی صورت گرفته است.نیروها و عواملی که پدیدآورنده این‏گونه آثار طبیعی و انسانی هستند در طول زمان و در شرایط مکانی خاص خود عملکردهای متفاوتی داشته‏اند و آنچه که ما امروزه شاهد آن هستیم و تحت عنوان میراث طبیعی و فرهنگی از آن نام می‏بریم در بعد طبیعی آن حاصل تأثیر عوامل طبیعی بر یکدیگر و دخل و تصرفات عوامل انسانی بر آنها است که چشم‏اندازهای متنوعی را به وجود آورده است و به لحاظ داشتن ویژگیهای خاص خود از دیگر پدیده‏های طبیعی متمایز است.این‏گونه پدیده‏ها در گذشته‏های دور نیز در گوشه و کنار کشورهای مختلف جهان وجود داشته ولی مطالعات چندانی بر روی آنها صورت نگرفته و در دهه‏های اخیر با پیشرفتی که در همه علوم حاصل شده است پژوهشگران حوزههای علمی، بالاخص رشته جغذافیا، به اهمیت آنها پی برده و کار مطالعاتی خود را در مورد بررسی، شناسایی و معرفی آنان به جهانیان شروع کرده‏اند.پژوهش در مورد چنین پدیده‏هایی به قدری حایز اهمیت است که یونسکو از این‏گونه آثار تحت عنوان میراث طبیعی و فرهنگی نام برده و کلیه کشورهای جهان را بر آن داشته است که در حفظ و حراست از آنها بکوشند، زیرا این پدیده‏های طبیعی و فرهنگی علاوه بر رونق گردشگری و توسعه پایدار، الگوی بسیار مناسبی برای معرفی فرهنگ و تمدن یک کشور به حساب میآید و اهمیت و ضرورت توجه و برنامهریزی جهت مراقبت و رونق آنها را در پی خواهد داشت (یونسکو، 1375).
صنعت گردشگری پیرایه های فرهنگی متعددی به همراه داشته است. به نحوی میتوان این صنعت را بزرگترین صنعت تعاملی –فرهنگیموجوددرجهاننامنهاد. هرچندقدمتصنعتگردشگری در ایران بیش از 75 سال است و اولین ارگان رسمی در این حوزه نیز با نام اداره جلب سیاحان خارجی و تبلیغات در سال1314 زیر نظر وزارت داخله وقت(کشور ) تاسیس شده است، اما توجه جدی به این صنعت در دو دهه اخیر عملی شده است.
در خصوص چیستی الگوی توسعه بومی گردشگری در ایران باید گفت که مهمترین مولفه ماهیتساز چنین الگویی توجه به قابلیت های درونی صنعت گردشگری در ایران است. ارزش استراتژیکی که گردشگری برای ایران می تواند به ارمغان بیاورد قابل مقایسه با هیچ صنعت و فناوری نیست. فقط باید زیر ساخت های لازم را فراهم کرد. هدف از این تحقیق بیان اهمیت و ضرورت برنامهریزی برای توسعه گردشگری در یزد میباشد. مطالعه نقش صنایع دستیو معماری در توسعه گردشگری در ایران به خصوص شهر یزد، میتواند دارای اهمیت زیادی باشد. تحقیق حاضر با عنوان توسعه گردشگری شهر یزد با تاکید بر صنایع دستی و معماری در همین راستا تنظیم گردیده است و به امید این که نتایج آن مورد استفاده مسئولان و دست اندرکاران مسائل گردشگری قرار گیرد.

فصل اولکلیات1-1 بیان مسالهیکی از مهمترین اهداف و دغدغههای ملی و منطقهای کشورها، در دوره جدید و سطح نظام جهانی، رسیدن به یک توسعه پایدار و همهجانبه است. پرداختن به موضوع توسعه ضرورتی بود که بعد از جنگ دوم جهانی و مخصوصا از نیمه دوم قرن بیستم برای غالب کشورها (هم کشورهای توسعهیافته و هم کشورهای در حال توسعه) پیش آمد. واژهی توسعه،از نظر لغوی در زبان انگلیسی، به معنی بسط یافتن، درک کردن، تکامل و پیشرفت است. گرچه این واژه از قرن ۱۴میلادی برای توضیح برخی پدیده‏های اجتماعی بکار رفته است، لیکن استفاده وسیع از این واژه به عنوان یک چارچوب تحلیلی برای درک پیشرفت جوامع انسانی، به بعد از جنگ جهانی دوم و در دهه‏های ۱۹۶۰-۱۹۵۰ مربوط می‏شود. در آن موقع، این واژه مترادف با نوسازی، رشد، صنعتی شدن و برای تعبیرات و اصطلاحات مشابه به کار می‏رفت. تاکیدی که بیشتر صاحبنظران حوزه توسعه در ترسیم برنامههای توسعهیافتگی جوامع دارند، اهمیت و توجه به توسعه پایدار و همهجانبه است. در این نگاه، توسعه مفهومی‌است پیچیده که شامل ابعاد متنوع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و غیره میشود. بنابراین کشوری میتواند در برنامهریزی توسعهای موفق گردد که به نقش و جایگاه توسعه پایدار اهمیت ویژهای قائل باشد.
اصطلاح توسعه پایا یا پایدار در اوایل سالهای دهه ۱۹۷۰ درباره محیط (متغیرهای محیطی و بومی) و توسعهبکار رفت. از آن زمان سازمان‌های بین‌المللی که خواهان دستیابی به محیطی مناسب و مساعد برای توسعه سودمند بودند بر توسعه پایدار تاکید داشتند. در سال ۱۹۹۲ در «کنفرانس زمین» توسعه پایدار چنین تعریف شد«توسعه پایدار فرایند تغییری است در استفاده از منابع، هدایت سرمایهگذاری‌ها، سمتگیری توسعه تکنولوژی و تغییری نهادی است که با نیازهای حال و آینده سازگار باشد.» کمیسیون «برانت لند» درباره توسعه پایدار می‌گوید: «توسعه پایدار به عنوان یک فرایند که لازمه بهبود و پیشرفت است. فرایندی که اساس بهبود وضعیت و از میان برنده کاستی‌ها ی اجتماعی، فرهنگی جوامع پیشرفته‌است و باید موتور محرکه پیشرفت متعادل، متناسب و هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمامی‌جوامع و بویژه کشورهای در حال توسعه باشد» (عباسپور، ۱۳۸۶). توسعه پایدار توسعه‌ای است که نیازهای فعلی خود را بدون خدشه‌دار کردن به توانایی نسل آینده برآورد. در این تعریف حق هر نسل در برخورداری از همان مقدار سرمایه طبیعی که در اختیار دیگر نسل‌ها قرار داشته به رسمیت شناخته شده و استفاده از سرمایه طبیعی در حد بهره آن مجاز شمرده شده‌است (Roa, 2000).
همانطور که در بالا بدان اشاره گردید هدف مهم توسعه پایدار، لزوم توجه به متغییرهای درونی و پتانسیلهای بومی‌جوامع است. به همین دلیل حوزه گردشگری و اقتصاد توریسم بعنوان یک حوزهی داخلی اهمیت زیادی در روند توسعه پایدار به خود اختصاص داده است. این بخش از اقتصاد توسعه (صنعت گردشگری) خود زمینهها و حوزههای مختلفی را در بر میگیرد. در این تحقیق برای دقت و تمرکز موضوع، به حوزه صنایع دستی و معماری سنتی که بخش غالب صنعت گردشگری کشور ما را تشکیل میدهد، محدود شدهایم و مطالعه موردی ما در این جا شهر یزد است.
یکی از مهمترین پیش شرطهای تحقق توسعه پایدار در هر جامعه‏ای موقعیت فرهنگی آن جامعه است.امروزه تمدن هر کشوری بر پایه فرهنگ مردم آن استوار است.فرهنگ نیز مجموعه به هم پیوسته‏ای از ارزشهای مادی و معنوی است و محیط هم در مقابل آن تأثیرپذیر است.به یقین هویت فرهنگی افراد یک جامعه نیز تحت تأثیر محیط پیرامون آنها شکل می‏گیرد و تأثیر عوامل محیطی را در شکل‏پذیری فرهنگ یک جامعه نمی‏توان نادیده گرفت (یونسکو، 1375).
همانطور که میدانیم کشور ایران یکی از کشورهای کهن جهان است که از قدمت تاریخی قابل توجهی برخوردار است. نمود فرهنگی برجسته چنین جوامع تاریخی و سنتی، صنایع دستی و معماری سنتی آن است. لذا یکی از مهمترین بخشهای ارزشمند و سودآور اقتصاد گردشگری این جوامع را هم همین صنایع دستی و معماری بومی‌و سنتی میتواند تشکیل دهد. یزد بعنوان یکی از شهرهای کهن ایران که نمود بارزی در شکلدهی صنایع دستی و معماری بومی‌و سنتی دارد میتواند نقش و سهم مهمی‌در صنعت گردشگری ایران داشته باشد. اما شواهد تجربی موجود در این زمینه نشان میدهد که اولا ایران در مقایسه با کشورهای دیگر از سهم کمتری در صنعت گردشگری برخوردار است و همچنین یزد نیز بعنوان یکی از مهمترین جاذبههای گردشگری ایران از روند اقتصاد گردشگری قابل قبولی برخوردار نیست.چندی پیش سازمان شورای جهانی جهانگردی، آماری را در خصوص وضعیت فعلی صنعت گردشگری در ایران و افق آتی آن تا سال 2020 منتشر کرد که حقیقتا متناسب با اهداف بلندمدت جمهوری اسلامی در صنعت توریسم نیست. در همین گزارش آمده تولید ناخالص داخلی ایران از گردشگری در سال 2019 به 8/1 دهم درصد و یک سال بعد از آن به 8 درصد می رسد. رشد واقعی ناخالص داخلی ایران از گردشگری نیز اگرچه در سال 2019 حدود 4/3 درصد پیش بینی شده اما در سال 2020 این رقم به 3/8 درصد می رسد.از این رو میتوان گفت هر چند در مقطع فعلی و به دلیل افت شدید صنعت جهانگردی که از تبعات اصلی وقوع بحران های مالی در سطح جهان است کشورما توانسته به رشد نسبتا مطلوبی در گردشگری دست یابد اما واقعیت حکایت از آن دارد که در بلند مدت و با وجود رقبای قوی در سطح منطقه و جهان نمیتوان با روند فعلی آتیه بسیار خوبی را در پیش روی صنعت گردشگری در ایران پیش بینی کرد.گزارش مجمع جهانی اقتصاد در بخش توریسم، تاکید می کند کشور گرجستان در رتبه 73 آذربایجان در رتبه 83 و کشور ارمنستان با یک درجه افزایش در ردیف 90 از میان 139 کشورجهان قرار گرفته اند. این در حالی است که رتبه ایران، از همه پایین تر و در پله 114 متوقف مانده.در بند 6 سند چشم‌انداز بیست‌ساله، اشاره شده که هدف کشور، کسب جایگاه اول اقتصادی در منطقه آسیای جنوبی و غربی با تکیه بر رشد مستمر اقتصادی، ارتقای نسبی درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل است. با توجه به این بند، صنعت گردشگری باید در اولویت‌های توسعه قرار گیرد؛ چرا که با وجود ضریب اشتغال‌زایی بالا در این بخش، مطمئناً باعث رشد پرشتاب اقتصادی به همراه بهبود توزیع درآمد کشور خواهد شد.
ایران اسلامی ، برخوردار از مواهب گوناگون خداوند است که جلوه ای از این نعمت های بی شمار را می توان در قابلیت ها و جاذبه های فرهنگی ،تاریخی و طبیعی مشاهده کرد، ایران باتکیه بر این قابلیت های خدا دادی و بر اساس گزارشات رسمی سازمان جهانی جهانگردی WTO ، از جایگاه دهم جهانی به لحاظ وجود آثار تاریخی وفرهنگی متنوع ،رتبه پنجم جهانی به لحاظ وجود آثار جذاب ومتنوع طبیعی، پنجمین کشور جهان در تنوع تولید ات صنایع دستی و بر خوردار از یازده اقلیم از سیزده اقلیم شناخته شده در دنیا است . نهادهای بین المللی تائید کرده اند رقابت پذیری گردشگری ایران، در قعر جدول است. به بیان دیگر، گردشگری ایران از لحاظ شاخص هایی چون فضای کسب و کار، زیرساخت های سفر و توریسم، وضعیت فرهنگی و انسانی و ذخایر طبیعی و زیست محیطی از میان 140 کشور جهان، در ردیف صد و چهاردهم قرار دارد. گزارش مجمع بین المللی اقتصاد در سال 2011 نشان می دهد فاصله ایران با سایر کشورهای توریست پذیر همسایه از لحاظ تسهیلات گردشگری، تنوع در جاذبه های رقابت پذیری در صنعت سفر و توریسم بسیار زیاد است، به طوری که کشور ترکیه در رتبه ی پنجاهم قرار دارد، یعنی 64 پله بالاتر از ایران.
یزد بعنوان دومین شهر تاریخی جهان دارای بناهای و فضاهای تاریخی و صنایع دستی متنوع است که میتواند در جلب گردشگران و بهبود اقتصاد گردشگری و در نهایت در توسعه منطقه یزد تاثیر بسزایی دارد. متاسفانه امروزه با مدیریت و برنامهریزی نادرست، معماری سنتی و همچنین صنایع دستی و تاریخی این منطقه که مهمترین عامل جذب گردشگر و بهبود اقتصاد گردشگری میتواند باشد از رونق سابق برخوردار نیست و نقش آن در اقتصاد این شهرستان کمرنگ شده است. با توجه به اینکه این صنایع علاوه برکارکرد اقتصادی از اصالت و فلسفه غنی برخوردار میباشد؛ تقویت این صنایع ضمن حفظ هویت فرهنگی و مذهبی منطقه میتواند سبب رشد اقتصادی و توسعه صنعت گردشگری گردد. از این رو ارائه راهکارهایی صحیح جهت مدیریت و برنامهریزی درست و آیندهنگر میتواند سبب حفظ و رونق بخشیدن به صنایع دستی بوده و باعث جذب بیشتر گردشگر داخلی و خارجی گردد.
1-2 سوالات تحقیق:1-آیا برنامهریزی در جهت حفظ و نگهداری بافت تاریخی و معماری سنتی مهمترین عامل در بهبود اقتصاد گردشگری در شهر یزد است؟
2- آیابرنامهریزی در جهت آموزش و تبلیغات صنایع دستی شهر یزد تاثیر مستقیم بر اقتصاد گردشگری این منطقه دارد؟
3- آیا برنامهریزی در جهت رونق اقتصاد گردشگری عامل مهمی‌در توسعه پایدار منطقه یزد است؟
1-3 اهمیت و ضرورت تحقیقگردشگری در اقتصاد جهان جزء ۵ رشته پردرآمد است و درآمدی که در جهان از این صنعت به دست می‌آید چیزی بین ۹۰۰ تا ۱۲۰۰ میلیارد دلار در سال است (سرحدی، 1390).بسیاری از کارشناسان عقیده دارنددرجهان کنونی صنعت گردشگری سومین پدیده اقتصادی پویا، پررونق و روبه توسعه پس از “نفت” و”خودروسازی” است که برای برخی کشورها درآمد سرشاری را دارد. سازمان همکاری و توسعه جهانی، گردشگری را پس از “بانکداری” دومین بخش خدمات در تجارت بین الملل معرفی کرده است.
توسعه صنعت گردشگری به عنوان مهمترین بخش اقتصادی و ارزآور یکی از چالش های مهم توسعه اقتصادی در دنیا است و رقابت کشورها در این عرصه هم اینک به یک “ماراتن توسعه ای” تبدیل شده است. از این رو ازگردشگری به عنوان موتوری پیش برنده و مؤثر در برابر فشارها ومشکلات اقتصادی کشور یاد می‌شود. آمارها هم، جایگاه این مرز و بوم را در پرورش صنعت گردشگری، نه تنها مورد تأیید قرار داده که از آن، در زمره بهترین های جاذبه های توریستی جهان داد سخن داده است (بهمنآبادی، 1389). فراگیری ابعاد سرمایه گذاری و اشتغالزایی صنعت توریست یکی از ویژگیهای این صنعت اقتصادی پایه است که علاوه برزودبازده بودن، ظرفیت های نامحدودی را نیز برای سرمایه گذاری دارد.
گستره جهانی صنعت گردشگری، توسعه نوآوریهای تکنولوژی،جریانهای سرمایه، فرهنگ، اطلاعات و افزایش درآمدها، بهبود شرایط ارتباطات گردشگری را جلوه دیگری بخشیده است.در عصر حاضر که گردشگری و شکوفایی اقتصادی صنعت گردشگری به دغدغه مشترک جهانی تبدیل شده است، کشورهایی موفق بوده اند که با بکاربردن ابتکار عمل و یافتن راههای جدید بنحو مطلوب از توانمندیهای این بخش بهره برده اند.
اینکه از صنعت گردشگری به بعنوان کلید توسعه برخی کشورها یاد می‌شود، ناشی از درآمد کلان این صنعت است و در برخی کشورهاهم اینک گردشگری دراولویت دیگر برنامه ها قرار دارد. امروزه اکثر صاحبنظران گردشگری را یک صنعت “مادر” دانسته و معتقدند که درآمدها و عواید این صنعت تنها به یک گروه و افراد محدود تعلق نمیگیرد. توسعه صنعت گردشگری در دنیا در بخشهای مختلف هتلداری ، هواپیمایی، کشتیرانی ،حمل ونقل ، مراکز اقامتی، تفریحی وبخش خدمات غذایی موجب اشتغال مستقیم و غیرمستقیم زیادی شده است. گردشگری و درآمد حاصل از آن توزیع درآمدها را متعادل تر و روند عمران منطقه ای را تسریع وفعالیت های اقتصادی کشور را متنوع می‌کند.جذب وبه جریان انداختن سرمایه های سرگردان،افزایش درآمد ملی و ارزآوری از دیگر مزیت های شکوفایی بخش گردشگری است.
کارشناسان این حوزه، صنعت گردشگری را ارزآورتر از نفت دانسته و معتقدند که درآمد ۱۰۰۰دلاری هر توریست برابر با ۶۰تا۷۰بشکه نفت است. به گفته کارشناسان، وابسته بودن 50 درصد تولید ناخالص برخی کشورهای کوچک جهان و محسوس بودن درآمد برخی کشورهای بزرگ از گردشگری می‌طلبد که در کشور ایران به عنوان یک غول بزرگ گردشگری آسیاباتمدن وتاریخ کهن بیش از پیش در این بخش سرمایه گذاری شود.
در حالی که از سوی دولت، گردشگری به عنوان یکی از محورهای توسعه اعلام شده است، هر سال صدها هزار نفر ایرانی به کشورهای گوناگون اروپائی، عربی و آسیای جنوب شرقی سفر می‌کنند و صدها هزار دلار ارز به جیب این کشورها می‌ریزند و این در برابر میزان ورود گردشگر به ایران سنجش کاه است و کوه.
یکی از مهمترین پتانسیلها و زمینههای قابل توجه در امر گردشگری کشورمان که از دیرباز محور توجه جهانیان بوده؛ صنایع دستی و معماری سنتی مناطق مختلف کشورمان است. اهمیت این بخش از صنعت بومی‌تا آن حد است که از آن بعنوان هنر ماندکار تاریخی یاد میکنند و جایگاه جهانی ایران در این زمینه چشمگیر است. صنایع دستی ایران، امروزه، علیرغم فراز و نشیب های فراوان و حتی با توجه به بی مهری هائی که در برخی از دوران ها پشت سرگذاشته، توانسته است در زمره باارزش ترین هنرهای کاربردی جامعه مطرح گردد و نه تنها از جنبه های فرهنگی بلکه از جهات اقتصادی و اجتماعی نیز احترام و توجه و عنایت جهانیان را به خود جلب کند. بطوری که بسیاری از صاحب نظران، ایران را یکی از سه قطب مهم صنایع دستی آسیا و جهان می‌دانند و از نظر تنوع شاید در صدر تمامی‌کشورها قرار داشته باشد.
شهر یزد، بعنوان یکی از پایگاههای اصلی معماری سنتی و صنایع دستی از سابقه تاریخی بالایی برخوردار است. نوع معماری خشتی این شهر که آن را در زمره شهرهای خشتی زیبای جهان قرار داده و تنوع صنایع دستی منحصر به فرد مردمان این شهر، میتواند این حوزه شهری را یکی از قطبهای مهم و ارزشمند گردشگری دنیا سازد. این اهمیت و ضرورت میطلبد که در زمینه گردشگری و توسعه صنعت گردشگری، بالاخص در حوزه شهری یزد، که از پتانسیل بومی‌بالایی برخوردار است، مدیریت و برنامهریزی صحیح و تحولبخشی صورت گیرد.
1-4 اهداف تحقیقاین تحقیق شامل هدف کلی و اختصاصی است:
1-4-1 هدف کلی این تحقیق شناسایی و معرفی صنایع دستی و الگوهای معماری سنتییزد و نقش آن در توسعه گردشگری این شهر میباشد.
1-4-2 اهداف اختصاصی:درراستای دستیابی به هدف کلی فوق اهداف اختصاصی زیر مد نظر قرار گیرد:1-4-2-1 مشخص نمودن نقش و جایگاه صنایع دستی و معماری سنتی درتوسعه گردشگری یزد1-4-2-2 ارائه راهکارایی جهت توسعه صنایع دستی با توجه به تاثیرات آن بر توسعه اقتصاد گردشگری منطقه یزد1-4-2-3 ارائه راهکارایی جهت برنامهریزی برای حفظ و نگهداری معماری سنتی به عنوان عامل جذب گردشگر در منطقه یزد1-5 فرضیه تحقیق1-5-1 برنامهریزی در جهت حفظ و نگهداری بافت تاریخی و معماری سنتی مهمترین عامل در بهبود اقتصاد گردشگری در شهر یزد است.1-5-2 برنامهریزی در جهت آموزش و تبلیغات صنایع دستی شهر یزد تاثیر مستقیم بر اقتصاد گردشگری این منطقه دارد.1-5-3 برنامهریزی در جهت رونق اقتصاد گردشگری عامل مهمی‌در توسعه پایدار منطقه یزد است.
1-6 روش تحقیقپژوهش حاضراز نظر هدف نوعی تحقیق کاربردی است. هدف تحقیقات کاربردی توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. به عبارت دیگر تحقیقات کاربردی به سمت کاربرد عملی دانش هدایت می‌شوند(سرمد و همکاران،1383). پژوهش حاضر از نظر روش توصیفی و از نوع زمینه یابی است. در این تحقیق از دو روش مطالعات کتابخانهای و مشاهدات میدانی استفاده شده است. به منظور اجرای پژوهش، پژوهشگر بعد از تعیین حجم نمونه و تهیه پرسشنامه، مجوز لازم برای تکمیل پرسشنامه ها را از سازمان ها و مراکز مربوطه، دریافت و سپس با حضور محلهای مورد نظر، و با ارائه توضیحات لازم به آزمودنیها، پرسشنامه ها بین آنها توزیع و پس از تکمیل از سوی آزمودنیها، دادهها را تحلیل کردهایم.
1-7 جامعه آماریجامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه کسانی که برای گردشگری به یزد سفر کردهاند، تشکیل می دهند.
1-8 حجم نمونهاز آنجایی که آمارهای ثابت و دقیقی در مورد جمعیت آماری ما وجود ندارد بنابراین قادر به برآورد حجم نمونه آماری از طریق روشهای تصادفی نبودیم. لذا در تحقیق حاضر حجم نمونه را بر مبنای تعداد متغییرهای موجود در دستگاه نظری انتخاب کردهایم. به این ترتیب که به ازای هر متغیر 50 مورد در نظر گرفته شده است و در نهایت نمونه آماری 150 نفر تعیین گردیده است.
1-9 شیوه نمونهگیریدر این تحقیق از آنجایی که حجم جمعیت مورد مطالعه معین نبوده و از سویی امکان دسترسی به همه نمونهها وجود نداشت، از روش نمونهگیری غیر احتمالی استفاده کردهایم. از میان انواع روشهای غیر احتمالی روش قضاوتی را بکار بردهایم و سعی شده است که نمونهها تا آنجا که ممکن است معرف گروههای متفاوت باشند.
1-10 روش جمعآوری اطلاعاتبرای گردآوری اطلاعات موردنیاز از شیوه های مختلفی استفاده گردیده :
مطالعات کتاب خانه ای :به منظور بررسی تحقیقات انجام شده ازکتب موجود ، اسناد و مدارک موجوددردانشگاه آزاد ، دانشگاه تهران و . . . استفاده شده است . از طرفی به منظور دست یابی به یافته ها و مطالعات پیشین در ارتباط با موضوع تحقیق از مجله های معتبر پژوهشی و نیز سایت های مرتبط استفاده گردیده است .
مصاحبه : در ایـن تحقیق برای دسـت یابی به اطلاعات مورد نیاز و موثـق در ارتباط بـا موضـوع و هم چنین برای تدوین پرسش نامه با افراد ذی ربط ، مصاحبه حضوری انجام گردید . در مجموع جمع آوری اطلاعات در بخش مبانی نظری از روش مطالعه کتاب خانه ای ، با استفاده از کتاب های تخصصی ، پایان نـامه ها ، مقالات علمی و بازدیـد از سـایت های و پایگاههای اطلاع رسـانی استفاده شـد . در بخش میدانی نیز به منظور کسب داده های مورد نیاز پرسش نـامه ها طـراحی شده از طـریق مصـاحبه حضوری تکمیل گردید. در این تحقیق از پرسشنامه بعنوان یکی از ابزارهای رایج در تحقیق و روش مستقیم برای کسب دادههای تحقیق استفاده شده است. پرسشنامه تکنیک بسیار ساختمند برای گردآوری دادههاست که در آن از هر پاسخگویی مجموعه یکسانی از پرسشها پرسیده میشود (دواس، 1382: 87). سوالات پرسشنامه معادل معرفهای تجربی و مفاهیم مطرح در فرضیات است. واحد مشاهده ما در این تحقیق فرد است، منظور کسانی که بعنوان گردشگر از شهر یزد بازدید نمودند.
1-11 روش تحلیلدر این تحقیق از روش تحلیل کمی‌استفاده شده است. در تحلیل از تکنیکهای آماری همچون فراوانی، درصد، میانگین و جداول تقاطعی استفاده کردهایم.
1-12 پیشینه تحقیقـ سید مسعود ناصری (1375) در پایاننامه خود تحت عنوان “شناسایی موانع موثر بر توسعه صنعت توریسم در ایران”، ضعف ساختار مدیریتی و برنامهریزی را از مهمترین موانع جذب و گسترش صنعت توریسم میداند.
ـ نازفر فرقانی (1385) در پایاننامه خود تحت عنوان ” بررسی انگیزشها و عوامل اجتماعی موثر بر انتخاب مقصد گردشگران”، امکانات رفاهی، جاذبههای محیطی، نوع برخورد مردمان منطقه گردشگری، صنایع دستی و بومی‌را از عوامل مهم در انتخاب مقصد برای گردشگری به شمار میآورد. ایشان در یافتههایشان نشان دادهاند که مناطق گردشگری ایران با وجود پتانسلهای بالای گردشگری به دلیل عوامل اجتماعی و انسانی نتوانسته توسعه لازم را داشته باشند.
ـ سعید امیریان (1379) نقش و جایگاه اقتصادی توریسم را در توسعه اقتصادی ایران مهم دانسته و با طرح اینکه اقتصاد تک محصولی کشورهای نفتی (مثل ایران) شکننده است، به این نتیجه رسیدهاند که توسعه و گسترش صنعت توریسم میتواند در بهبود و پیشرفت اقتصادی و توزیع مناسب درآمدهای کشور موثر باشد.
ـ علی موحد (1381) در تحلیل فضایی توریسم شهری، به شناخت و ارائه الگوی بهینه توریستی پرداخته است. سوال اصلی ایشان در تحقیق خود این است که چه قسمتهایی از فضای شهری را میتواند بعنوان فضای توریستی جهت انتخاب بهینه مشخص کرد؟ ایشان در طرح الگویی خود علاوه بر شناسایی نقاط اصلی شهری برای توریسم، نقش سایر نقاط را در حمایت و پشتیبانی مراکز اصلی مهم دانسته و لزوم توجه به همه نقاط شهری را یادآور شدهاند.
ـ داوود مهدوی (1382) در پایاننامه خود تحت عنوان “نقش توریسم در توسعه نواحی روستایی پیرامون شهرها”، دامنه تاثیرات صنعت توریسم را فراتر از مراکز شهری تحلیل کرده و نتیجهگیری کرده است که یکی از راهکارهای بهینه توسعهیافتگی روستایی برنامهریزی و گسترش صنعت توریسم است.
ـ بهبود دهستانی (1383) در پایاننامه خود تحت عنوان “برنامهریزی کارآمدی گردشگری: مطالعه موردی شهرستان آستار”، به بررسی نقش مدیریتی و برنامهریزی در تقویت و توسعه صنعت توریسم پرداخته است. هدف اصلی تحقیق شناسایی و راهکارهای غلبه بر مشکلات کالبدی نظام گردشگری آستارا و امکانات و موانع گردشگری این منطقه است. ایشان در تحلیل وضعیت منطقه آستارا، به این نتیجه رسیدهاند که عدم برنامه ریزی مناسب، ضعف مدیریت، کمبود امکانات رفاهی و بهداشتی، ضعف سیستم حمل و نقل را از مهمترین موانع و مشکلات گردشگری منطقه آستارا است.
. MJoseph (2009)، در تحقیق خود به بررسی و تحلیل نقش و جایگاه توریسم در توسعه صنایع بازرگانی و حمل و نقل پرداخته است. بر اساس یافتههای این تحقیق، در دنیای ارتباطات کنونی یکی از مهمترین محرکهای توسعهیافتگی اقتصادی کشورهای سرمایهگذاری و تقویت زیربناهای گردشگری است. به اعتقاد نویسنده یکی از مهمترین اثرات اقتصادی توریسم، توسعه صنایع حمل و نقل و بازرگانی و افزایش اشتغال در این بخش است.
Gouthami (2005) در کتاب خود تحت عنوان “Can tourism help craft?”، به بررسی و تحلیل اثرات توریسم بر صنایع دستی پرداخته است. مطالعات او در حوزه کشورهای جنوب شرق آسیا (مخصوصا کشورهای تایلند، مالزی و هند) انجام شده است. یافتههای ایشان نشان میدهد که توسعه گردشگری توانسته به احیاء صنایع دستی این مناطق کمک قابل توجهی کند. نتیجه این امر علاوه بر توسعه اقتصادی و گسترش اشتغال باعث بازتولید فرهنگی و توسعه فرهنگ بومی‌میشود.
1-13 محدودیتها و تنگناهای تحقیقاز اهم محدویت های تحقیق حاضر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :
ـ عدم وجود آمار و اطلاعات کافی (بالاخص در خصوص جامعه آماری گردشگران)
ـ هزینه و زمان بر بودن انجام تحقیق به دلیل میدانی بودن
ـ عدم همکاری برخی از گردشگران در پاسخ دادن به پرسشنامهها
ـ کمبود منابع لازم و درخور در حوزه گردشگری یزد
فصل دوممبانی نظری تحقیق

تحلیل نظری و تعریف مفاهیم
نمودار 2-1: چارچوب نظری تحقیق
2-1 گردشگریگردشگری، سیاحت یا توریسم به طور کلی به عنوان مسافرت تفریحی در نظر گرفته می‌شود. هر چند که در سال‌های اخیر شامل هرگونه مسافرتی می‌شود که شخص به واسطه آن از محیط کار یا زندگی خود خارج شود. به کسی که گردشگری می‌کند گردشگر، سیاح یا توریست گفته می‌شود.واژه گردشگر از زمانی پدید آمد که افراد طبقه متوسط اقدام به مسافرت کردن نمودند. از زمانی که مردم توانایی مالی بیشتری پیدا کردند و عمرشان طولانی‌تر شد، این امر ممکن شد. اغلب گردشگرها بیش از هر چیز به آب و هوا، فرهنگیا طبیعت مقصد خود علاقمند هستند. ثروتمندان همیشه به مناطق دوردست سفر کرده‌اند، البته نه به صورت اتفاقی، بلکه در نهایت به یک منظور خاص. به طور مثال برای دیدن معماری سنتی وساختمان‌های معروف و آثار هنری، آموختن زبان‌های جدید، صنایع دستی و چشیدن غذاهای متفاوت.
گردشگری چهار مرحله از فعالیت گردشگر را دربر می‌گیرد:
اقدامات اولیه نظیر کسب اطلاعات، پرس وجو از اقوام و دوستان، نگه داری جا یا برنامه ریزی برای یک بازدید روزانه وآمادهشدنبرای سفر.
مسافرت به مقصد و بالعکس که احتمالا شامل توقف شبانه در مسیر نیز می‌شود.
فعالیت هایی که در مقصد انجام میشود و ممکن است به صورت یکنواخت و معین یا بسیار متنوع باشد.
فعالیت های بعد از سفر نظیر چاپ عکس و گفت و گو و بحث درباره تجارب سفر.
این مراحل متوالی نقطه آغاز خوبی برای تحلیل فعالیت گردشگری هستند و دیدگاه روشنی را درباره چگونگی و دلایل انجام سفر و نقطه نظرهای افراد درباره عوامل باارزش هر سفر و همچنین نکات مهمی‌را درباره توانایی یک مقصد در جلب دوباره مشتری پیش روی ما قرار می‌دهند.
همچنین برخی از صاحب نظران، گردشگری را در قالب یک شبکه مبدا – مقصد مورد بررسی قرار داده‌اند. برای مثال تعریفی ازPearce(1989) در رابطه با گردشگری را در زیر آورده ایم:
گردشگری فعالیتی چندجانبه بوده و از آنجاکه در مراحل مختلف آن از مبدا تا مقصد، خدمات گوناگونی درخواست و عرضه می‌شود از لحاظ جغرافیایی نیز پیچیده است. علاوه بر این احتمالا در کشور یا منطقه ای تعداد زیادی مبدا یا مقصد وجود دارد که اغلب آنها دارای هر دو خصوصیت حرکت(مبدا) و پذیرش(مقصد) هستند.
2-1-1 تاریخچه گردشگریلغت گردشگری(tourism)از کلمه tour به معنای گشتن اخذ شده که ریشه در لغت لاتین turns به معنای دور زدن، رفت و برگشت بین مبدأ و مقصد و رخش دارد که از یونانی به اسپانیایی و فرانسه و در نهایت به انگلیسی راه یافته‌است.
اصطلاحات «توریسم» و «توریست» اولین بار در سال ۱۹۳۷توسط جامعه مللمورد استفاده قرار گرفتند. گردشگری به سفر به خارج از کشور و با مدت زمان بیش از ۲۴ ساعت اطلاق می‌شود.
قدیمی‌ترین اشکال رایج گردش گری در اروپا ، مسافرت های اشراف و شاهزاده های جوان به نقاط مختلف برای آشنایی با شیوه های مختلف حکومت و زندگی مردم بود.
تا آن جا که اطلاعات تاریخی نشان می‌دهد ، قرن ها پیش از میلاد مسیح ، فنیقی ها ، که مردمی‌تجارت پیشه بودند ، ازطریق دریا و زمین برای عرضه و فروش محصولات خود و خرید اجناس و محصولات دیگران سفر می‌کردند و این شجاعت و استقبال آن ها از خطر ، راه را برای نشر تمدن و گسترش فرهنگ اقوام مختلف و آشنا ساختن آن ها با یک دیگر هموار می‌ساخت . بعد از فنیقی ها ، بازرگانان رومی‌به مسافرت در محدوده وسیع قلمرو امپراتوری روم روی آوردند و گاه برای به دست آوردن کالاهایی گران بها چون آهن ، کهربا ، جواهر و ادویه به ممالک دور دست سفر می‌کردند .
در قرون وسطی نیز سفرهای دور و دراز هم چنان در انحصار بازرگانان و دریانوردان بود . تجار آسیایی و اروپایی برای رسیدن به چین و آفریقا از دریا و خشکی رهسپار مقصد می‌شدند و پس از عرضه کالاهای خود ، اجناس محل را می‌خریدند و به سرزمین های دیگر می‌رفتند .
مسافرت دیگری که به خصوص در قرون وسطی رونق داشت ، سفرهای زیارتی بود ؛ بدین ترتیب که پیروان ادیان مختلف ، غالباً پیاده و گاه سواره ، به مراکز زیارتی خود سفر می‌کردند . این سفرها معمولاً ماه ها طول می‌کشید و با خطرهای بسیار همراه بود . البته در گذشته کسانی هم بوده اند که به انگیـزه کسب معلـومات و اطلاعات و اقنـاع غریزه حادثـه جـویی خـود به سـفرهای زمینـی و دریایی متهورانه می‌رفتنـد و با کشـف سـرزمین هـا یا مسـیرهای جدیـد ، نامشـان به عنـوان کاشـف در تـاریخ ثبت شد ؛ کریستف کلمب ، ماژلان و واسکودو گاما از جمله مشهورترین این افرادند . (فیض بخش ، 1355 ، صص 7-12)
از سده چهارده تا هفده ، بیشتر مسافرت ها با هدف کسب دانش و تجربه انجام می‌شد . در انگلستان ، ملکه الیزابت اول برای تربیت و پرورش نمایندگان خارجی ، با شکل خاصی ازمسافرت موافقت کرد و دانشگاه هایی چون آکسفورد و کمبریج در انگلیس و سالامانکا در اسپانیا مخارج مسافرت دانش جـویان را به صورت کمک هزینه تحصیلی می‌پرداختنـد ؛ هم چنین دولت انگلستان جـواز مسافرت صـادر می‌کرد که دو تا سـه سال اعتبار داشت و در آن ، محـدوده مسـافرت ، مقـدار پـولی که مسافر می‌توانست به همراه داشته باشد ، و نیز تعداد اسب و خدمه مشخص می‌شد . کاروان های مسافرتی دوره الیزابت پس از چندی ساختار و سازمان منظمی‌پیدا کردند و آن را «گراندتور» نامیدند . این کاروان ها کار خود را در نیمه سده هفدهم شروع کردند تا نیمه سده نوزدهم شهرت داشتند . معمولاً اشراف ، نجبا و افراد متعلق به طبقه بالای اجتماع از طریق گراندتور برای کسب دانش و تجربه های جدید به مسافرت می‌رفتند . اصولاً ، پسران خانواده های مرفه برای دیدن آثار باستانی ، مطالعه و نیز فراگیری علوم معماری و تاریخ به کشورهای خاصی اعزام می‌شدند . گـراندتور یک کتاب راهنمای سفر داشت که در سال 1778 به همت توماس وگنت تهیه شـد و به صورت پـرفروش ترین کتـاب درآمد .
انـقلاب صنعتی ، که ازسال 1750 تا 1850 به طـول انجـامید ، پـایه گـردش هـای دسـته جمعـی را بـه وجود آورد . در این دوره ، کارگران ساده کشاورزی از مناطق روستایی رهسپار شهرها و کارخـانه های تولیدی شدند و با شیوه ای از زندگی که نمونه های آن را دراین زمان شاهدیم ، آشنا شدند . انقلاب صنعتی هم چنین موجب پدید آمدن ماشین ها ، قطار و کشتی هایی شد که با نیروی بخار کار می‌کردند . تغییرات اجتماعی این دوره ، که موجب تغییر مشاغل شد ، گسترش طبقه میانی اجتماع را در پی داشت و این طبقه توان آن را یافت تا بیشتر به تفریح و مسافرت بپردازد . افزایش تقاضا برای مسافرت هم باعث شد که شهرت مسافرت های فرزندان خانواده های مرفه کاهش یابد . (پارسائیان وهمکار،1377،صص39-41)
تا سال های نیمه اول سده نوزدهم میلادی ، مردم عادی و با درآمد متوسط هنوز امکان کمی‌برای سفر داشتند . مسـافرت تفریحی ، معمولاً در روز آخر هفته انجام می‌شد و مردم برای کسب درآمد و گذران زنـدگی در تمام روزهـای هفته کـارمی‌کردنـد . در پـایان سده نوزدهم ، کارگـران از تعطیلات سالانه برخوردار شدند .
حادثه مهم دیگری که برصنعت گردش گری اثر گذاشت فن آوری های نوین بانکی ازجمله چک مسافرتی بود که آمریکایی ها ابداع کردند . از اواخر قرن نوزدهم ، گردش گران آمریکایی به اروپا سرازیر شدند . رشد اقتصادی ، افزایش درآمدها ، افزایش اوقات فراغت و توسعه شبکه های حمل و نقل سریع و ارزان ، همگی شرایطی را به وجود آوردند که باعث رشد بازاریابی در بخش گردش گری شد .
گشـت پـردازها (تورگـردان ها) در همین دوران به صـحنه آمدند و به تقاضاهای سفر پاسـخ دادند . گشت ها یا تورهای جامع (رفت ، برگشت ، اقامت) نیز همراه با حمل ونقل هوایی اجاره ای توسعه یافت و در مجموع شرایط سفر تغییر پیدا کرد . (Doswell , 1997 , p p 3-4)
ایران نیز با توجه به تمدن کهن خود ، از کشورهای صاحب تجزیه و سابقه در گردش گری محسوب می‌شود . این سابقه با توجه به دوعامل اصلی قابل تحلیل و بررسی است : یکی موقعیت جغرافیایی ، سـیاسی و جـذابیت های متنـوع و فـراوان طبیعی ، تـاریخی و فـرهنگی کشور ، و دیـگری ویژگی های اخلاقی و فرهنگی و علاقه ای که ایرانیان به سیر و سفر و مهمان نوازی دارند . (شالچیان ، 1372 ، ص12)
ایران ، به ویژه از قرن هفدهم میلادی ، اوج دوران حکومت صفویان ، به عنوان یک کشور جذاب نظر بسیاری ازگردش گران اروپایی را به خود جلب کرد . قرن هفدهم میلادی (مصادف با قرون یازدهم و دوازدهم هجری) را می‌توان سرآغاز توجه گردش گران خارجی به ایران دانست . از دوران پیش از اسلام نوشته هـایی در دست است که از سـفر بعضی از یونـانیان و رومیان به ایران حکایت دارد . در دوران بعد از اسلام ، نخستین کسی که ازمغرب زمین به ایران سفرکرد و سفرنامه ای را هم در شرح مسافرت خود به ایران نگاشت ، بنیامین تودلای اهل اسپانیا بود . سیاحانی چون سرتوماس هربرت ، ژان باتیت سه ، پیتر دلاواله و شوالیه شارون پس از دیدار از ایران ، ازمبلغان واقعی گردش گری در این سرزمین و معرفی کننده آن به عنوان هدفی مطلوب برای گردش گران دنیا بوده اند . در نیمه دوم قرن نوزدهم ، لیدی شل ، واتسون ، گوبینو و دکتر بروگسی از زمره نویسندگانی بودند که با کتاب های خود ، نام ایران را به نیکی بر سر زبان ها افکندند . (مرسلوند ، 1376 ، ص12)
سیر و سیاحت ایرانیان و میل آنان به گردش گری دراروپا ، ازعصر مشروطیت رو به فزونی نهاد . در دوران حکومت رضاشاه ، با اعزام دانش جویان ایرانی به غرب و گسترده شدن ارتباطات سیاسی و تجاری ، هم چنین احداث هتل هایی به سبک اروپایی در نقاط مختلف کشور ، ایران در آستانه تبدیل شدن به یکی از نقاط جذب گردش گر قرارگرفت . (سازمان ایرانگردی وگردش گری ، 1376 ، ص12)
2-1-2 گونه های گردشگریگردشگردی به گونه‌های مختلفی انجام می‌شود.
2-1-2-1 گردشگری مجازی
گردشگری مجازی (e-tourism) مقوله جالبی است که دو دهه از پدید آمدن آن نمی‌گذرد. گردشگری مجازی ، حضور در سرزمین دیجیتالی وب و مشاهده داده های صوتی ، متنی و تصویری از دنیای فیزیکی پیرامون ما است. دور دنیا با یک کلیک ، آرزویی بود که امروزه از مرحله واقعیت به حقیقتی غیر قابل انکار مبدل شده است . بااستفاده از تور مجازی کاخ موزه ها ، اماکن باستانی جهان می‌توان به دنیایی اطلاعات متنی و تصویری از نمادهای تاریخ باستان دست یافت. یکی دیگر از مسائلی جهانگردی، راه‌اندازی تورهای مجازی است. این قبیل تورها به کمک تصاویر ویدیویی و عکس‌های سه‌بعدی چشم‌اندازهای زیبایی را از محل سفر نشان می‌دهند تا تمایل افراد برای انجام این مسافرت افزایش یابد که در مطلب معرفی تور مجازی بصورت کامل به آن پرداختیم. مجریان تورهای مجازی معمولا عکس‌های روی اینترنت را بسیار باکیفیت و با تمام جزییات آن مکان به نمایش می‌گذارند. برای تهیه این قبیل تصاویر عکاس مجبور است که چند عکس را از قسمت‌های مختلف فضای مورد نظر تهیه کرده و آن‌ها را به صورت ماهرانه‌ای در کنار یکدیگر قرار دهد که برای کسب اطلاعات دقیق تر می‌توانید به مطلب عکاسی پاناروما مراجعه نمایید. تور مجازی عبارت است از ترکیبی از تصاویر، نماهای ۳ بعدی، نماهای پانوراما (۳۶۰ درجه)، ویدئو، صوت و … که یک فضای حقیقی را مدلسازی کرده و به کاربر امکان میدهد که در این فضا به صورت مجازی به گشت و گذار بپردازد و از محیط مجازی اطلاعات مورد نظر خود را کسب کنند.
2-1-2-2 گردشگری درمانی
گردشگر درمانی هم همیشه وجود داشته ولی تا قبل از قرن هجدهم اهمیت چندانی برای آن قائل نبودند در انگلستان این بخش به شهرهای دارای چشمه‌های آب گرم اختصاص داشت و عموماً مناطقی که آب‌های معدنی داشتند برای درمان امراض مختلف از بیماری‌های روده‌ای گرفته تا کبدی و برونشیت مورد توجه قرار می‌گرفتند.
2-1-2-3 گردشگری تفریحی
سفر تفریحی از ابداعات انگلستان بود و ریشه در عوامل جامعه شناختی داشت. بریتانیا نخستین کشور اروپایی بود که انقلاب صنعتی را آغاز نمود و جامعه صنعتی نخستین جامعه‌ای بود که فرصت تفریح را برای تعداد روز افزونی از مردم فراهم می‌آورد. در شروع کار این تفریحات برای طبقه کارگریممکن نبود بلکه صاحبان ماشین تولید مالکین کارخانجات و تجار و اقتصاد مدارها از این فرصت بهره‌مند بودند. بدین ترتیب طبقه متوسط هم پدید آمد.
در نامگذاری بسیاری از این مناطق ردپایش از اصل و ریشه بریتانیایی دیده می‌شود. مثلاً در نیسکه اولین مرکز تفریحی ایام تعطیلات در فرانسه بود مراسم ویژه‌ای به نام پرومناد دزانگلی برگزار می‌شود. در بسیاری از دیگر ایام تاریخی قاره اروپاو حتی نامگذاری هتل‌های قصرگونه نیز این قاعده مستثنی نیستند و نام‌هایی چون هتل بریستول، کارلتونو مجستیک جملگی نشان از تأثیر‌گذاری‌های مشتریهای انگلیسی دارند.
2-1-2-4 گردشگری زمستانی
ورزش‌های زمستانی عمدتاً از اختراعات طبقات مرفه بریتانیا هستند که در بدو امر در روستاهای زرمات، والایسو سنت موریت سسوئیس در سال ۱۸۶۴مطرح و معرفی شده‌اند.
نخستین تور ورزشی زمستانی برای ایام تعطیل یا تعطیلات زمستانی در سال ۱۹۰۳عازم آول بود نشد که آن هم در سوئیس بود. ورزش سازماندهی شده در بریتانیا پیش از رسیدن به کشورهای دیگر به رونق رسیده بود. واژگان ورزش شاهد این مدعا هستند از جمله: راگبی، فوتبالو بوکسکه تماماً ریشه انگلیسی دارند حتی تنیس که یک ورزش اصیل فرانسوی است از سوی بریتانیایی‌ها جنبه رسمی‌پیدا کرد و قانونمند شد و حتی اولین میزبانی رقابتهای قهرمانی در قرن نوزدهم را عهده‌دار شد (درویمبلی) ورزش‌های زمستانی پاسخ طبیعی به نیاز کلاس خاصی به تفریح درسردترین فصل سال بود.
2-1-2-5 گردشگری انبوهپدر گردشگری گروهینوین توماس کوکبود که در ۵جولای۱۸۴۱اولین تور بزرگ گروهی را سازماندهی کرد. او یک سفر گروهی ۵۷ نفری با هزینه هر نفر یک شیلینگ را برای کارکنان راه آهن ترتیب داد که از لیچستربه لاگ بوروبه مسافت ۱۱ مایلرا طی نمودند. چیزی نگذشت که عده زیادی به تقلید از وی روی آوردند (مثل انجمن گردشگری پلی تکنیک، دین وداوسون و غیره) و در نتیجه این ضعف به سرعت در بریتانیا رشد کرد. در عصر ویکتوریارشد اصلی در میان طبقهٔ متوسط جامعه بود که در مشاغل خود از مرخصی برخوردار شده بودند و می‌توانستند به سفرهای تفریحی بروند و حتی مدتی در سفر اقامت هم داشته باشند. اقامتگاه آنان نیز توسط سازمان‌های کارفرما تحت عنوان «مسکن اداری» تأمین می‌شد.
2-1-2-6 گردشگری گروهی بین‌المللی
سرعت زیاد قطار به معنی قابلیت توسعه صنعت گردشگری در عرصهٔ بین‌المللی بود. می‌توان سفرهای دریایی آسان را هم به آن اضافه کرد. تا سال ۱۹۰۱ تعداد افرادی که از کانال انگلیسبه طرف فرانسه یا بلژیک می‌رفتند به نیم میلیون نفر در سال رسید. شرکت‌های کشتیرانی نگران کابین‌های خالی کشتی‌هایشان بودند. مثلاً شرکت ناوبری پنینسولار و اورینتال استیم دریافت که عمدهٔ مسافران آنان به هندوستان و خاور دور در ماه مارس، سوار کشتی می‌شوند. متعاقباً ترتیبی دادند تا مردم ایام تعطیل را با رغبت بیشتری در مسیر دریایی لندن به لیبسون و جیبرالتار بگذرانند. دیگر شرکت‌ها نیز کشتی‌های قدیمی‌خود را در مسیر گشت‌های تابستانی قرار دادند.
اما عصر واقعی مسافرت‌های جمعی و گروهی بین‌المللی پس از جنگ جهانی دوم با مسافرت‌های هوایی، رشد بیشتری یافت. در دوران پس از جنگ، بخش عمده هواپیماهای ترابری مثل داگلاس داکوتا که از اعتماد و قابلیت بالایی برخوردار بود با همراهی خلبانان نظامی‌به کار حمل و نقل مسافر پرداختند. و به صورت پروازهای چارتروارد عمل شدند. متخصصین گردشگری هم برای پروازهای اروپایی مثل پاریس و اوستند از آن‌ها استفاده می‌کردند. ولادیمیر رایتسروش نوینی را برای گردشگری در ۲۰می‌۱۹۵۰در شرکت جدید التاسیس افق، یا هورایزن ابداع کرد و طی آن سفر دوهفته‌ای به کالویرا طراحی نمود. سفر با این تور اختصاصی برای هر نفر ۳۲ پوند و ۱۰ سنت بود. مسافران می‌توانستند در چادرهای سفر بخوابند و دو وعده غذا و شراب محلی بخورند. چنین سفری برای مردم جنگ دیده جنگ جهانی دوم بسیار روحیه‌بخش بود. ظرف مدت ۱۰ سال شرکت وی گردشگری گروهی را شروع کرده بود و مقاصد پالما دومایورکا (۱۹۵۲)، لوردس (۱۹۵۳)، کوستا براوا (۱۹۵۴)، آلگیرو (۱۹۵۴)، دمینورکا (۱۹۵۵)، پورتو (۱۹۵۶)، کازابلانکا (۱۹۵۷) و کاستا دلسول (۱۹۵۹) را پوشش می‌داد.
اما این تورها با خطوط هواپیمایی ارزان و به وسیلهٔ پکیج‌های گردشگری بین‌المللی انجام می‌شدند. معرفی سیستم قانونمند خطوط هواپیمایی پس از جنگ نیز از عوامل موثر در توسعه صنعت گردشگری بود. موافقت‌نامه‌های دو جانبه سبب تثبیت قیمت بلیت هواپیماها می‌شد و همین امر صندلی‌های خالی هواپیما را به حداقل می‌رسانید. به ویژه این که خرید یک‌جای انبوه بلیط‌ها توسط تورهای جمعی متضمن سود اقتصادی این خطوط بود و بدین‌سان اساس تورهای گروهی نوین بنا نهاده شد. این پیشرفت‌ها با افزایش جدی کیفیت استانداردهای زندگی در بریتانیا همراه شدند. و در اواخر دهه ۱۹۵۰ بود که هارولد مکمیلانجرأت کرد مدعی شود «هرگز چنین تجربهٔ خوبی نداشته‌اید». همچنین در اواخر این دهه تحول چشمگیر دیگری حادث شد. افت ارزش پزوتاسبب شد که اسپانیا مقصد خوبی برای گردشگران شود. ارزانی نرخ اسکان، گردشگران زیادی را جذب کرد. توریسم گروهی در این ایام به شدت رونق گرفته بود و میدان آن‌ها در پی افزایش فرصت‌های گردشگری و کاهش نرخ‌ها در کشورهای دیگری بودند که استاندارد زندگی در آن‌ها پایین‌تر باشد. اما نقاط فقیر دنیا که در آن ایام شاهد جذب گردشگر بودند با رشد استانداردهای زندگی مواجه شدند و از قبل توریسم سود سرشاری کسب کردند. اسپانیاو جزایر بالریکاز مقاصد اصلی توریسم شدند و در دهه ۱۹۸۰ توسعه در آن‌ها به اوج خود رسید. در عین حال متولیان صنعت توریسم در بریتانیا آنگارورا در پرتغالبنا کردند. جستجوی بی وقفه برای یافتن مقاصد جدید و ارزانتر سبب شد این صنعت به جزایر یونان، ایتالیا، تونس، مراکش، بخش‌هایی از سواحل ترکیهو اخیراً کراوسیکشیده شود. امروزه برای کارگرانی که در لندنزندگی می‌کنند دسترسی به ونیزبه مراتب ساده‌تر از دسترسی به برایتوندر ۱۰۰ سال قبل است. این تحولات سبب شد تا از دهه ۱۹۷۰ به بعد سواحل بریتانیا از رونق بیافتند. برخی از این نواحی ساحلی مثل نیوبرایتونکلاً از بین رفتند. برخی دیگر هم دوباره خود را احیا کردند و امروزه شاهد سفرهای روزمره و حضور گردشگران در ایام تعطیل آخر هفته هستند.2-1-2-7 سایر گونه‌های گردشگری
HYPERLINK “http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A8%D9%88%D9%85_%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%AA%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8%A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF” o “بوم گردشگری (صفحه وجود ندارد)” بوم گردشگری (اکوتوریسم): گردش در طبیعت با تاکید بر طبیعت جاندار(زیست شناختی)
زمین گردشگری (ژئوتوریسم): گردش در طبیعت با تاکید بر طبیعت بی جان(زمین شناختی)
گردشگری ورزشی : بهمنظورانجامورزشیخاصیامسابقاتبین‌المللی.
گردشگری فضایی: گونه جدیدی در صنعت گردشگری است که فعلاْ توسط آژانس فضایی روسیهو با اعزام داوطلبان به ایستگاه بین‌المللی فضاییآغاز شده است.
گردشگری تفریحی: رایج‌ترین نوع جهانگردی.
گردشگری درمانی: برای بهره‌گیری از آب‌های گرم معدنی یا برای بهره‌گیری از امکانات تشخیصی و درمانی کشورهای دارای این ظرفیت.
گردشگری مذهبی: زیارت و حج و سفرهای دینی بودائیان و هندویان و غیره.
گردشگری بازاری: سفر گردشی به منظور جانبی خرید و فروش کالا.
گردشگری همایشی: برای شرکت در همایش‌ها و بازدید از مناطق.
گردشگری الکترونیک: همان E-Tourism که در بر گیرنده اطلاعات و انجام بخش اعظم سفر به صورت مجازی می‌باشد.
طی چند دهه اخیر اشکال دیگری از توریسم شهرت بیشتری پیدا کرده‌اند. برای نمونه می‌توان به این اشکال اشاره کرد:
« مسافرت ماجراجویی »که درآن از نواحی ناهموار بازدید می‌شود یا ورزش‌های ماجراجویانه مثل کوهنوردی و قدم زدن (پیاده روی) انجام می‌گیرد.
« مسافرت کشاورزی »مسافرت مبتنی بر صنعت کشاورزی که به پشتیبانی از اقتصاد کشاورزی بومی‌منطقه انجام می‌شود.
«مسافرت نیاشناسی » (که آنرا مسافرت نسب شناسی) هم می‌گویند و هدف از آن سفر به دیار آبا و اجدادی و زادگاه نیاکان و گاهی آشنا شدن با فامیل است.
« مسافرت میزی »و« مسافرتمجازی »که در آن فرد به صورت فیزیکی سفر نمی‌کند بلکه از طریق اینترنت ، کتاب‌ها ، تلویزیون و غیره به کشف دنیا می‌پردازد.
« مسافرت صوتی »شامل تورهای صوتی در حین قدم زدن و سایر اشکال راهنمایی صوتی مثلاً در موزه‌ها و نیز کتب سفرشنیداری می‌شود.
« مسافرت فروشگاه کتاب »فروشگاه کتاب (خرید اینترنتی کتاب)این سیستم اقدامی‌است در جهت حمایت از فروشگاه‌های مستقل کتاب و صاحبان آن‌ها را ترغیب می‌کند که کتابهای خود را به اقصی نقاط دنیا برده و عرضه نمایند اگر جه که فروشگاه های اینترنتی بنوعی سفیر مجازی در این حوزه محسوب می‌گردند.
« مسافرت فرهنگی »شامل توریسم شهری بازدید از اماکن و شهرهای تاریخی و دیدنی مثل برلین، کاتماندو، لاهور، لیما، بوینس آیرس، لندن، پاریس، دهلی، رم، پراگ، دوبروفنیک، پکن، استانبول، کیوتو، ورشوو مشاهده میراث فرهنگی آنان می‌شود. این گردش می‌تواند حاوی تجربه واقعی و تخصصی فرهنگی هم باشد مثلاً در توریسم موزه هنری که در آن افراد از انواع موزه‌ها بازدید می‌کنند یا توریسم اپرا که در آن از کنسرت‌ها و اپراها دیدن می‌شود.
« مسافرت تاریک » این نوع از توریسم به منزلهی سفر به مناطق مرتبط با موضوع مرگ رنج است. اولین تور از این دست سفرهایی بود که به لیک هورست انجام شد تا از محل سقوط کشتی فضایی هیندربرگ در نیوجرسی بازدید به عمل آید.
« مسافرت مصیبت » سفر به مناطق مصیبت زده ‌است که هدف اصلی نه کمک به مردم بلکه دیدن صحنه‌های جالب است. اگراین بازدیدها مانع عملیات امداد و نجات و کارهای تعمیراتی باشد می‌توان مسئله‌ساز هم بشود.
« مسافرت دارو و مواد مخدر » این نوع توریسم به سفرهای خاصی اطلاق می‌شود که با هدف تهیه دارو اعم از نوع مجاز و غیرمجازآن انجام می‌گیرند.
«مسافرت زیست محیطی » در این نوع گردش کمترین اثر سوء بر محیط زیست ایجاد می‌شود مثلاً تورهای صحرایی کنیا ، گردش در جنگلهای بارانی بلیز و پیاده روی در لاپلاندیا در پارک ملی .
« مسافرت تحصیلی » شامل سفر به مراکز تحصیلی یا بازگشت به زندگی جنگلی یا سایر نقاطی می‌شود که در آن‌ها می‌توان انواع کلاس‌ه ارا تجربه کرد. مثل کلاس‌های آشپزی صنایع دستی و غیره.
« مسافرت افراطی » شامل سفر به نقاط خطرناک و دارای ریسک بالا.
« مسافرت قمار » مثل سفر به شهرآتلانتیک در نیوجرسی ، لاسوگاس در نوادا ، پالماسپرینگ در کالیفرنیا ، ماکائویا مونته کارلوبرای انواع قمار در کازینوها .
« گردش در باغ » بازدید از باغهای گیاه‌شناسی در مناطق معروف از نظر تاریخ گیاه شناسی مثل ورسیلزو تاج محل .
« مسافرت میراث » بازدید از نواحی تاریخی مثل رم ، آتن ، کراکویا مراکز صنعتی مثل کانال‌ها و راه‌آهن‌ها و رزم گاههای قدیمی‌و غیره. « مسافرت سلامت » معمولاً برای فرار از شهرها و گریزازاسترس یا شاید برای لذت بردن از آفتاب وغیره می‌باشد. اغلب به استراحتگاه‌ها و یا «چشمه‌های آب گرم».
« مسافرت سرگرمی‌» گردش به تنهایی یا گروهی برای مشارکت در سرگرمی‌ها ، دیدار با دیگران و افرادی که علایق مشابهی را دنبال می‌کنند یا مایلند تجربه‌ای خاص در مورد یک سرگرمی‌داشته باشند. مثل تورهای باغی، رادیوی آماتور، یا سیرک‌های رقص میدانی.
« مسافرت جامع » ویژه کسانی که ناتوانی یا محدودیت‌های کارکردی دارند. در بعضی از مناطق به آن «توریسم همگانی» گفته می‌شود. اساس کار آن‌ها را اصول طراحی و توسعه مقصد جهانی تشکیل می‌دهد.
« مسافرت پزشکی » مثل
انجام امور خاص پزشکی که در کشور خاصی غیر قانونی محسوب می‌شود مثل سقط جنینو مرسی کیلینگ
برای مراقبت‌های پیشرفته پزشکی که در کشوری وجود ندارد.
درمواردی که اقدامات پزشکی با نوبت‌های طولانی همراه باشد.
بهره‌مندی از مراقبت درمانی ارزان و یا رایگان
« مسافرت فرهنگ پاپ » گردشی که در آن افراد از محل خاصی دیدن می‌کنند و عموماً درپی دیدن فیلم یا خواندن مطلبی در مورد آن هستند.
« مسافرت دائمی‌» افراد ثروتمند همیشه درسفرهایشان حرفه‌ای هستند و برخی از آنها با هدف گریز از مالیات و این که ساکن کشور خاصی محسوب نشوند از این نوع گردش استفاده می‌کنند.
« مسافرت زیارتی » زائران اماکن مقدس قدیمی‌(مثل برخی نقاط زیارتی در رمو سانتیاگو دی کامپوستلا ویژه‌ی کاتولیک‌ها)، معابر و عبادتگاه‌های ویژه هندوان و بودائیان، مونت آتوس یا کلیساهای رنگ آمیزی شده شمال مولداوی برای ارتودکسها و مراکز مذهبی مانند مساجد، مقبره‌هاو غیره.
« گردشگری جنسی » که به سفر با قصد برقراری رابطه جنسی به خصوص با زنان روسپی انجام می‌شود.
« مسافرت تک نفره » که به سفر یک نفره اطلاق می‌شود.
« سفر ورزشی » یکی از راههای گذراندن تعطیلات پرداختن به ورزش هایی چون اسکی گلف و شیرجه است. سفر برای تماشای رویدادهای ورزشی بین‌المللی مهم مثل جام جهانی فوتبالیا همراهی تورهای The Ashes.
« گردشگری فضایی » به گونه جدیدی از گردشگری گفته می‌شود که در طی آن گردشگر سوار بر یک فضاپیما راهی سفر زیرمداری و یا سفر مداری می‌شود. سفرهای زیرمداری در حال حاضر هنوز عملیاتی نشده است اما سفرهای مداری توسط سازمان فضایی فدرال روسیه به مقصد ایستگاه بین‌المللی فضایی انجام می‌گیرد. هزینه این سفر اکنون ۲۵ میلیون دلار آمریکا است.
« سفر بی هدف » به سفری گفته می‌شود که در آن فردی سفر را از مقصد سفر مهمتر می‌داند و دائما بدون هدف خاصی رهسپار مسافرت می‌شود.
« سفر شرابی » بازدید از مناطق تهیه شراب باغها ی انگور ویژه تولید شراب میخانه‌ها مراکز چشیدن انواع شراب جشنواره شراب وامکان خاصی که با هدف مصرف و خرید شراب فعالیت دارند.
2-2 مسافر، دیدارکننده یا گردشگراین اصطلاح برای توصیف شخصی که به جایی مسافرت می‌کند و در مکانی دور از محیط معمولی خود برای بیش از یک شب اما کمتر از یک سال به منظور تفریح ، تجارت یا مقاصد دیگر اقامت دارد استفاده می‌شود.
سازمان جهانی جهانگردی (W.T.O) ضمن انجام یک تقسیم بندی بین اصطلاحات جهانگرد یا گردشگر (Tourist) گردشگر یک روزه (Same day visitor)، دیدار کننده (Visitor) و مسافر (Traveler) تعاریف ذیل را ارایه می‌دهد:
ـ جهانگرد یا گردشگر (دیدار کننده یک شبه): مقصود کسی است که دست کم یک شب در یک اقامتگاه عمومی‌یا خصوصی، در محل مورد بازدید بسر برد.
ـ گردشگر یک روزه کسی است که یک روز به مکان دیگری می‌رود ولی شب را در آنجا نمی‌گذراند.
ـ دیدار کننده کسی است که به مکانی غیر از محیط معمولی خود مسافرت می‌کند کمتر از 12 ماه متوالی در آنجا بسر می‌برد و هدف اصلی از این مسافرت این نیست که در مکان مورد بازدید در ازاء دریافت پول کار کند.
ـ مسافر کسی است که بین دو یا چند نقطه مسافرت کند (وای گی،چاک؛ 22:1382).
با توجه به مجموعه تعاریف عنوان شده در مورد جهانگرد، باید گفت سه ویژگی اصلی در این تعاریف مدنظر است:
الف) مدت زمان مسافرت
ب) فاصله مکانی
ج) انگیزه ها و اهداف مسافرت
بنابراین جهانگرد به کسی اطلاق می‌شود که مدت زمان سفر او بیش از 24 ساعت و کمتر از 12 ماه بطول انجامد، فاصله مکانی مسافرت باید بیش از 70 کیلومتر باشد و سفر او با یکی از انگیزه های تفریحی، استراحتی، فرهنگی، دیدار از آثار باستانی و تاریخی، بازدید از مناظر طبیعی و یا موارد مشابه صورت گیرد.
البته با در نظر گرفتن اهداف، انگیزه ها، مقاصد و مدت سفر جهانگردی تقسیم بندی های مختلفی از جهانگرد صورت گرفته است.
2-3 صنایع دستی2-3-1 تاریخچه صنایع دستی ایرانایران از نظرپیدایش و سیر تحول و تکامل پارچه های منقوش یکی از برجسته ترین ملل جهان است . نخستین شواهد تاریخی مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد درناحیه سه گابی ( سگابی) کردستان است که در ظروف محتوی اجساد کودکان ، قطعات پارچه یافت شده است .
درهزاره سوم قبل ازمیلادازحفاریهای تپه حصاردامغان وشوش (خوزستان)بقایای پارچه هایی که درون مقابروجودداشته یابه دوراشیاء پیچیده شده،همینطورابزارنساجی ماننددوک نخ ریسی و میله مفرغی مخصوص پارچه بافی بدست آمده است .
هخامنشیان دربافت پارچه های پشمی‌نرم و لطیف مشهور بوده اند. بافت پارچه هایی که درمتن عناصر تزئینی آنها نخهای گلابتون به کار می‌رفت را به دوهزارسال پیش نسبت داده اند . در دوره ساسانی پارچه بافی ایران شهرت جهانی پیدا کرد.تأثیرهنرپارچه بافی چین،تکمیل آن به وسیله پارچه بافان ایرانی وانتقال روشهای جدید درچله کشی دستگاه نساجی و بافت از راه ایران به ایتالیا و شمال اروپا دراین دوره صورت گرفت .
در دوره اسلامی‌نقوش حیوانات مانن شیر ، عنقا و عقاب که زربفت شده اند بخصوص از دوره سلجوقی به بعد رایج شد .
از پارچه هایی که درقروت اولیه اسلامی‌از تارو پود ابریشم و زر ونقوش رنگین بافته می‌شد می‌توان به : نگار ، طراز ، ملحم ، سقلاطون ، قصب ، مثقل اشاره کرد . دردوره ایلخانیان کارخانه متعدد پارچه بافی درتبریزشیراز ، شوشتر ، نیشابور و طوس وجود داشت و استادان پارچه بافی دربافت پارچه های اطلس ، زربفت و زرکش مهارت داشتند و پارچه های ابریشمی‌گیلان ، خراسان ، یزد و کرمان بسیار نفیس و گرانبها بود .
درقرن دهم هجری بافته های کارخانه های پارچه بافی نیشابور ، اصفهان ، شوشتر ، شیراز ، کاشان بخصوص یزد دارای ارزش فوق العاده ای بود . پارچه های ابریشمی‌، مخمل ، زرباف و پارچه های قلمکار پنبه ای این کارگاهها شهرت داشت .
در دوره صفویه پارچه های زرو سیم باف بخصوص برای لباس بانوان و تزئین معماری داخلی اندرون منازل به کار می‌رفت . شاه عباس صفوی تمامی‌هنرمندان زری باف را برای تأسیس کارگاه های زری بافی به اصفهان دعوت کرد که موجب بافت پارچه هایی ارزشمند و متنوع گردید . پارچه های ابریشمی‌زرباف دارای انواعی چون ” پارچه زرباف یک رو ” ، ” پارچه زرباف دو رو ” و ” مخمل زرباف ” نقشدار بود که در رنگهای متنوع بافته می‌شد .
در دوره قاجار به دلیل استقبال از منسوجات ماشینی خارجی ، از میزان تقاضای پارچه های ایرانی کاسته و کارگاههای پارچه بافی رونق گذشته خود را ازدست داد . با این حال بافت چارچه های مخمل و زری ، ترمه و شال در یزد ، کاشان و کرمان ادامه یافت .
در دوره پهلوی نشان کمتری از کارگاههای سنتی پارچه بافی در دست است و پارچه هایی چون ترمه و مخمل توسط ماشین های اتوماتیک نساجی بافته می‌شد که تاکنون نیز به همین منوال ادامه دارد . در بررسی تاریخی هنر مخمل و زری بافی دراین دوره با نام “استاد محمد خان نقشبند” که به بازسازی مجدد کارگاه مخمل و زری بافی (درسال 1305 شمسی ) به طریق سنتی همت گماشت ، آشنا می‌شویم . استاد محمد صادق و نواده اش استاد حبیب اله طریقی کار وی را ادامه دادند . هم اکنون آنچه بعنوان کارگاههای سنتی مخمل و زری بافی برجای مانده منحصرا” زیر نظر سازمان میراث فرهنگی کشور درشهرهای تهران ، کاشان و یزد به بافت پارچه های اصیل ونفیس اشتغال دارند .
2-3-2 تاریخچه صنایع دستی یزد2-3-2-1 هنر نساجی یزدبرخی ملت ها این بخت را داشته اند که در تاریخ تمدن ،جایگاهی والا و در زمینه هنر ، آن چنان پیشتاز باشند که دیگران از آنها ، سرمشق گیرند .
یونانیان ، ایرانیان و چینی ها ، برفراز این ملتها جای دارند و در این میان استان یزد ،یکی از شاخص ترین استانهای ایران است که سالهاست در میان کویری بی انتها جسورانه برقهر طبیعت تاخته است، توانسته است نه تنها با تلاش های خستگی ناپذیرش آب این گوهر نایاب کویری را از دل خاک بکاود و زمین تفتیده کویریش را آبادان کند، بلکه در عرصه هنر و آفرینش زیباترین شاهکارهای هنری ، جایگاهی ویژه درتاریخ هنر ایران به شمار آید.
اوضاع و احوال جغرافیایی یزد ساکنان خطه کویر را ذاتا مردمانی صبور و سخت کوش پروده است و آنها توانسته اند ، درپرتو این ویژگی ها به صنایعی روی آورند که به دقت ،ذکاوت و ظرافت نیازمند است . 
هنر- صنعت نساجی در استان ، از اصیل ترین ، سود آورترین و پیشتازترین صنایع محسوب می‌شود؛ به گونه ای که این استان را دومین کانون نساجی کشور ساخته است .صنعت نساجی در یزد دارای پیشینه ای بس طولانی است؛ آن چنان که آوازه این هنر را می‌توان از گذرگاههای دور و نزدیک شنید. 
به گفته برخی محققان این صنعت در یزد به دوارن قبل از اسلام می‌رسد.
شناخت حد پیشرفت هنر و صنعت نساجی ایران و همچنین استان یزد در دوران بسیار گذشته (مادها وقبل از آن )به علت فقدان آثار منسوجات آن عصر ، کاری بس دشوار می‌نماید؛ با این وجود با بررسی بر روی برخی نمونه های به دست آمده می‌توان به این نتیجه رسیدکه پارچه بافی درروزگاران کهن مرسوم بوده است حتی برش و دوخت آن نیز ، معمول و رایج بوده است.
تنها نشانه ای که در این مورد در یزد دیده شده ، نگاره ایست برجسته بر روی سفال یافت شده در نارین قلعه میبد یزد که دارای نقش ترکیبی انسان و حیوان متعلق به دوران آئین های کهن است و برخود پوشش قبا گونه ای دارد .
در دوران ساسانی نیز به علت علاقه خاص مردم به سنن قدیمی‌و همچنین حس خلاقیت هنری ایرانی ،ما شاهد احیای مدل های قدیمی‌ایرانی ورونق صنعت بافندگی هستیم . این صنعت آن چنان دراین دوره رشد می‌یابد که به حق می‌توان این عصر را عصر کمال در هنر نساجی نامید.
به هر حال تولیدات این عصر همگی حکایت از این دارند که حداقل شوق هنرنساجی ،قرنها قبل از آن دوران بوده است .
شناخت حد پیشرفت هنر و صنعت نساجی ایران و همچنین استان یزد در دوران بسیار گذشته (مادها وقبل از آن )به علت فقدان آثار منسوجات آن عصر ، کاری بس دشوار می‌نماید؛ با این وجود با بررسی بر روی برخی نمونه های به دست آمده می‌توان به این نتیجه رسیدکه پارچه بافی درروزگاران کهن مرسوم بوده است حتی برش و دوخت آن نیز ، معمول و رایج بوده است.
نفوذ گسترده راه ابریشم در بازرگانی ایران و قرارگیری محدوده وسیعی از شهرهای ایران بر سر این راه سبب ترقی روز افزون مناطق بر سر این راه می‌گرددو به طور تدریجی شهرهای جدیدی را در مسیر خود خلق می‌کند.
کثه ،یزد فعلی از جمله مناطقی است که در مسیر فرعی این راه کاروان رو ، واقع گردیده بوده است و اگر پی افکندن این شهر را به یزد گرد اول نسبت دهیم می‌توان احتمال داد که نخستین هسته تجاری شهر یزد مربوط به همین دوره بوده است .
از جمله پارچه هایی که متعلق به دوران ساسانی است و بافت آن را به یزد نسبت داده اند می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود :
طراز یا نگار جامه :پارچه ای زربافت که ویژه سلاطین بوده است .
پارچه دیبق :نوع دیگری از تولیدات معروف یزد و کازرون که هر دو جزء ایالت فارس محسوب می‌شده اند ، دیبق بوده است .جنس این پارچه با عناوین دیگر«گارسی » «کتانی » «گاز » از ابریشم یا پشم نازک بوده است .
 پارچه منیر:پارچه ای دو رو که دریزد بافته می‌شده و بعداً دردوره اسلامی‌به نام « المنیر» معروف شده است .
پارچه حریر سندس :یکی دیگر از تولیدات آن دوره، پارچه حریربوده است . شهر یزد آن چنان در تولید آن مهارت داشته است که قزوینی دراین باره چنین می‌گوید :
«حریربافان یزد ،سندس را در کمال خوبی و محکمی‌بافند و به سایر بلاد نیز صادر کنند .»
با ظهور اسلام و گسترش آن در فلات ایران تازیان با ملتهای اصیل دیگری در هم آمیختند ،ملتهایی که درتمدن صنعت و هنر از آنها جلوتر بودند . در این زمان صنعت پارچه بافی درسرزمین های گوناگون اسلامی‌بسیارتشویق و حمایت می‌شود ؛چنانکه خلفا و پادشاهان برای پاداش به دولتمردان خود ،خلعت های گرانبهایی از بافته های ابریشمین نفیس می‌بخشیدند و ایران نیز از موقعیتی که بخش بزرگی از خاور نزدیک را زیر قلمرو مسلمانان در می‌آورد ،بهره می‌گیرد و در نتیجه بازرگانی این کشور رواج چشمگیر می‌یابد و صدوربافته های ابریشمی‌ایران به سایر بلاد اسلامی‌،گسترش می‌یابد.
کثه ،یزد فعلی از جمله مناطقی است که در مسیر فرعی این راه کاروان رو ، واقع گردیده بوده است و اگر پی افکندن این شهر را به یزد گرد اول نسبت دهیم می‌توان احتمال داد که نخستین هسته تجاری شهر یزد مربوط به همین دوره بوده است .
استخری شوشتر را از مراکز بزرگ تولید دیبا معرفی می‌کند وسپس اصفهان ،ری ، نیشابور ، یزد کاشان، مرو و شیراز را نام می‌برد که پارچه های ابریشمی‌،پنبه ای و پشمی‌را که شهرت آن در قرون وسطی پیچیده بود ، تولید می‌کرده اند .
چنانچه مارکوپولو، جهانگرد معروف قرن هفتم هجری که به یزد سفر کرده است ،درسفر نامه اش این چنین می‌نویسد:«یزد شهر بزرگی است که از لحاظ تجارت و رفت و آمد ، نقطه مهمی‌به شمار می‌رود .یک نوع پارچه ابریشمی‌و طلایی در آنجا بافته می‌شود که موسوم است به پارچه یزدی که به همه جای دنیا صادر می‌شود.»
با ترقی در اوضاع واحوال تجاری و بافندگی یزد در دوره های مختلف اسلامی‌،ما یزد را ازمراکز اقتصادی ، هنری و فرهنگی می‌یابیم که با آغاز دوران حکومت صفوی ، جایگاه ویژه ای می‌یابد.
به سبب حمایت از بافندگان ایران ، یزد و شهرهایی چون اصفهان ،کاشان ، رشت ، مشهد، قم و تبریز از مهمترین و بزرگترین مراکز اصلی ابریشم بافی شمرده می‌شوند؛ در این دوره یزد به بافتن پارچه ای به نام دیباج معروف می‌گردد که گاه با تاری از نخهای زرین بافته می‌شود. علاوه بر آن می‌توان به تولید دیگ یزد چون« پارچه خارا» و «حریر مشجر» و «پارچه مخمل» به صورت ساده یا با استفاده از «نخهای زرین» ، اشاره نمود که پارچه مخملی زرین بافت یزد در حقیقت با ارزش ترین منسوجات این دوره محسوب می‌گردد.
علاوه بر آن در دوران صفوی، یعنی دوران طلایی در صنعت پارچه بافی ایران ،ما شاهدحرکتی جهت بوجود آوردن یک طبقه هنرمند به صورت بافنده و طراح هستیم ؛از جمله ظهور هنرمند نامی‌غیاث الدین که بدون تردید وی را می‌توان از بزرگترین هنرمندانی دانست که با تمام وجود به هنر عشق می‌ورزید و چنان در نقاشی بر روی مقوا برای تهیه نقوش پارچه مهارت داشت که اورا «غیاث نقشبند» می‌نامیدند .
2-3-2-2 هنر شعر بافی در یزدصنعت نساجی یکی از هنر صنعتهای اصیل ایرانی است اما شاید نامدارترین شهر در زمینه صنعت نساجی در ایران شهر یزد باشد . چرا که از گذشته های دور ترمه ها و پارچه های فاخر و دستمالهای زیبای این شهر از جاده ابریشم به تمام جهان فرستاده می‌شده. جایگاه این بافته های زیبا در یاد و خاطره نوستالژیک ما و شاید تمام ایران غیر قابل انکار است .
اما نساجی سنتی یزد را به صورت عامیانه در یزد شعربافی می‌گوید اما شعربافی چیست ؟
به مجموع مشاغل نساجی سنتی یزد از قبیل دارایی بافی ـ احرامی‌بافی ـ‌ترمه بافی بافت دستمالهای سنتی و شال و غیره را که به وسیله دستگاه سنتی بافندگی بافته می‌شود در یزد شعربافی اطلاق می‌شود .
اگر ما امروز شهر یزد را به خاطر خانه های گلی و بادگیرهای زیبایش می‌شناسیم قطعاً در گذشته این شهر را به خاطر پارچه های زیبا و فاخرش می‌شناختند . شهری که از شرق تا غرب همه آوازه این را داشتند از هند گرفته تا شمالی ترین شهرهای دریای کاسپین از ترمه هایی بسیار زیبایی که برای مردم کشمیربافته می‌شده تا کارخانه هایی نساجی که در شمال ایران ساخته شدند همه وامدار هنر صنعتگران یزدیند .
اما چه تعداد کارگاه صنعتگر پارچه باف یا شعرباف در یزد وجود داشته اند که دامنه هنر خود را از شرق تا غرب جهان پراکنده کرده اند ؟
شعر بافی سنتی که با دستگاه سنتی پارچه بافی صورت می‌گیرد همکنون در یزد منسوخ شده واکثر صنعتگران با ماشین صنعتی مشغول کار می‌باشند.
شعر بافی سنتی که با دستگاه سنتی پارچه بافی صورت می‌گیرد همکنون در یزد منسوخ شده واکثر صنعتگران با ماشین صنعتی مشغول کار می‌باشند
 بر طبق کتیبه و سنگ نوشته قدیمی‌موجود در دهلیز درب اهلی مسجدجامع در گذشته شغل اکثر مردم یزد یا شعربافی بوده است و یا مشاغلی در رابطه با آن مثل نخ ریسی و رنگرزی و تهیه ابریشم و غیره . در مورد انواع پارچه های تولیدی توسط این شعربافان اطلاعات ما بسیار کم است و احتمالاً در گذشته تعداد زیادی از انواع تولیدات شعربافی وجود داشته است که هم اکنون فراموش شده و غبار روزگار نام و یاد آنها را از اذهان زدوده است .
اما از انواع تولیدات شعربافی که هم اکنون موجود است می‌توان موارد زیر را نام برد .
2-3-2-3 زری بافی :زری، نفیس ترین و افسانه ای ترین دست بافته منسوخ شده ایرانی است که در روزگار رونق و رواج خود شهرتی عالم گیر داشته و هم اکنون نمونه هایی از آن زینت بخش موزه ها و سایر مراکز هنری ایران و دیگر کشورهای جهان است . دارای سابقه ای طولانی از لحاظ بافت و تولید می‌باشد . هر چند که در تاریخ نساجی ایران زمان پیدایش زری ناپیداست ، ولی به طور اجمال از تاریخ و کتب قدیمه چنین استنباط می‌شود که نخست در زمان هخامنشیان و سپس در زمان ساسانیان بافتن پرده ها و پارچه های زری رواج داشته وبرای تزئین کاخهای سلاطین و کلیساهای جهان به کار می‌رفته است . ضمن آنکه « هرودوت » و « اوستا » چیزی شبیه به زری را وصف کرده اند .
مرکز عمده زری بافی ایران در گذشته یزد بوده است و از این شهر به دیگر نقاط جهان صادر می‌شده است.
این رشته هم اکنون در یزد منسوخ شده ودر حال حاضر کسی بدین رشته مشغول نمی‌باشد.
2-3-2-4 پرده بافی :طبق انجام تحقیقات در استان یزد و بررسی کارگاههای سنتی در استان در حال حاضر متأسفانه کارگاه پرده بافی فعالی در سطح استان وجود ندارد و لیکن تا چند سال پیش بافت پارچه پرده ای انجام می‌گرفته است.
بافت پارچه پرده ای منحصراً در شهرستان یزد معمول و بافندگان اکثر مرد بوده اند . دستگاه بافندگی فرآورده مذکور چهاوردی بوده است .
این رشته هم اکنون در یزد منسوخ شده وهیچ صنعتگری در این رشته مشغول فعالیت نمی‌باشد.
2-3-2-5 رولحاف بافی :رویه ی لحاف کلاً به وسیله دستگاه چهار وردی بافته می‌شود ولی طی سالهای اخیر استفاده از نوعی دستگاه هفت وردی که قادر به تهیه پارچه هایی با عرض 5/3 متر نیز می‌باشد در بین بافندگان رواج یافته و به وسیله آن منسوجاتی تولید می‌کنند که در نوع خود منحصر به فرد است . از جمله افرادی که همکنون به این رشته مشغولند تنها باید از استاد محمد علی زنجیریان جمال آبادی نام برد.
2-3-2-6 شمدبافی :شمد نوعی پارچه ابریشمی‌یا پنبه ای است که معمولاً به عنوان روانداز در فصل تابستان استفاده می‌شود .
این رشته در لیست رشته های صنایع دستی ثبت نشده است وهم اکنون  تنها به صورت بافت  ماشینی در یزد به آن پرداخته می‌شود .
2-3-2-7 چادر شب بافی :چادر شب بافی یا کاربافی نوعی صنعت خانگی است که بیشتر در شهرستان یزد ، اردکان و بخش زارچ تهیه میگردد مردان و زنان در کنار کشاورزی به بافت چادر شب مشغول و بیشتر در ابعاد 200*200 سانتیمتر با طرح چهارخانه یا پیچازی تهیه می‌شود و با رنگهای مرکب از نیلی ، قرمز ، زرد ، سبز و مشکی آمیخته شده اکثراً به مصرف رختخواب پیچی می‌رسد . هم اکنون  این رشته در یزد تنها به بافت ماشینی می‌باشد.
2-3-2-8 بافت دستمال :که سه نوع دستمال می‌باشد :
الف ) دستمال عشایری
ب) دستمال ابریشمی
ج) دستمال مرسریزه
تنها صنعتگر شناخته شده سنتی این رشته در حال حاضر سر کار خانم فاطمه جان کریم فخری می‌باشد این رشته جزء لیست رشته های ثبت شده صنایع دستی نمی‌باشد.
مرکز عمده زری بافی ایران در گذشته یزد بوده است و از این شهر به دیگر نقاط جهان صادر می‌شده است
این رشته هم اکنون در یزد منسوخ شده ودر حال حاضر کسی بدین رشته مشغول نمی‌باشد
2-3-2-9 قناویز :نوعی پارچه که در سالهای گذشته در یزد بافته می‌شده است قناویز نام دارد که متأسفانه در حال حاضر بافت آن دیگر انجام نمی‌شود .
2-3-2-10 احرامی‌بافی :بافت پارچه ای به نام « احرامی‌» با تار و پور پنبه ای معمولاً در اندازه های 70*100 سانتیمتر و دیگری 90*120 سانتیمتر تهیه می‌شود با عرض 70 سانتیمتر دارای 22 چله و با عرض 90 سانتیمتر دارای 28 چله است یک نفر بافنده می‌تواند روزانه 4 عدد احرامی‌به ابعاد 70*100 سانتیمتر ببافد . این نوع پارچه ها بیشتر مورد مصرف حجاج قرار میگیرد . هم اکنون تنها خانواده خانم فاطمه دهقان نبادکی در یزد بدین رشته مشغول می‌باشد
2-3-2-11 ترمه بافی :پارچه ترمه به پارچه ظریف و لطیفی اطلاق می‌شود که از دو سری نخ تار و پود که با دست بافته شده باشد، به نحوی که پود در پشت پارچه به صورت آزاد و تراکم پودی آن زیاد باشد جنس آن از کرک و پشم یا ابریشم با طرحهای اصیل و سنتی ایران است . نخستین مرحله بافت ترمه تهیه کردن مواد اولیه آن است . معمولاً ترمه از پشم و ابریشم می‌بافند اما پشم سفید رایج ترین پشمی‌است که در بافت ترمه مورد استفاده قرار می‌گیرد زیرا میتوان آنرا با هر رنگی که دلخواه است رنگ آمیزی نمود پشم ترمه باید مرغوب باشد و الیاف بلندی داشته باشد که گوسفندان ایران دارای پشمهای نرم و محکم خوبی بوده و تا حدو زیادی براق و سفید است و بهترین پشم گوسفند در ناحیه پهلوها ـ شکم ـ پشت گردن و سر و ساق پا قرار دارد و معمولاً این پشمها برای بافت ترمه استفاده می‌گردد . نحوه آماده کردن ـ ریسیدن و رنگرزی کردن و بافت پشم در قرن 16 میلادی در ایران پیشرفت زیادی کرد . دوره شاه عباس صفوی را میتوان دوران اوج و شکوفایی صنعت ترمه بافی عنوان کرد.
به مجموع مشاغل نساجی سنتی یزد از قبیل دارایی بافی ـ احرامی‌بافی ـ‌ترمه بافی بافت دستمالهای سنتی و شال و غیره را که به وسیله دستگاه سنتی بافندگی بافته می‌شود در یزد شعربافی اطلاق می‌شود
2-3-2-12 انواع ترمه :ترمه چهرقدی – ترمه شال راه راه – ترمه اتابکی – ترمه شال بندی – ترمه شال محرمات – ترمه کشمیری – ترمه زمردی – ترمه امیری – ترمه یزدی .
نکته آنکه ترمه کشمیری نوع ترمه با نقش بته جقه است که در یزد تولید شده و احتمالاً به خاطر بازار فروش مناسب در کشمیر هند به ترمه کشمیری معروف است ، در کتاب ترمه های ایران و هند چاپ فرهنگستان هنر تهران چندین نمونه از ترمه کشمیری تولید خاندان رضایی یزدی که در یزد تولید شده چاپ شده است .
از جمله افرادی که در یزد بدین رشته مبادرت می‌ورزند باید از  خانواده های ،رضایی،وحسینی،هاشمی‌، سالاری نام برد وبقیه کارگاههای موجود به صورت نیمه صنعتی فعالیت می‌کنند.
2-3-2-13 دندانی بافی :دندانی یا گل خورد با جامه زرتشتیان یزد نیز شهرت دارد و در حال حاضر به این بافت اصیل کمتر توجه شده و دارای شیوه بافتی ظاهراً ساده اما پر زحمت می‌باشد و برای تولید آن ابتدا گروههایی کوچک در پارچه زده می‌شود و به همین جهت نقش اساسی و اصلی آن به صورت کلی ساده است ، معمولاً در اطراف آن یک رشته گل های هفت رنگ نیز تولید میگردد که دارای 4 ترنج 4 گوش به رنگ قهوه ای متمایل به سیاه در وسط و در میان ترنج نقوش مدور با شیوه دندانی و به رنگ سفید آجری بافته می‌شود و سرانجام در نوار قرمز و سیاه با حاشیه گلهای دندانی به صورت دایره هایی با خطوط حاشیه دار ، ترکیب ساده ولی دلنشین را تکمیل می‌کند.
این رشته در یزد منسوخ شده است.
2-3-2-14 دارایی بافی :پارچه های دارایی که در سالهای گذشته در یزد تولید می‌گردید تماماً از ابریشم طبیعی بوده و از رنگهای سنتی و گیاهی نیز استفاده می‌شده ولی در حال حاضر از نخ ویسکوز برای تار و از ابریشم مصنوعی یا ویسکوز برای پود استفاده میگردید .
با نوع و شیوه بافت دارایی انواع پارچه جهت مصارف مختلفی همچون :‌رولحافی ، بقچه سوزنی و رومیزی تولید میگردد . با استمرار این شیوه از سالها پیش و با پیاده نمودن طرحها و نقشه های بیشماری و با پیاده نمودن از ساده ترین تا پیچیده ترین و همچنین نقشهای هندسی این « هنر ـ صنعت » از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته و هنوز هم از آن نام و نشانی به جاست . پارچه های دارایی را هیچگاه مانند هم نمی‌توان یافت و هر کدام نرمی‌و مواجی ویژه و مخصوص به خود را دارد که آن را از انواع دیگر بافتهای رنگین و کلافه ای ( باتیک ) متمایز می‌سازد .از جمله افرادی که هم اکنون در یزد به این رشته مشغول می‌باشند باید از غضنفر ملک ثابت ، رمضان رضایی، شریف ترک،قدیر زاده ،مهر نیا  نام برد .
در آخر جا دارد که با ذکر این مطلب گزارش را به پایان ببریم که شعربافی یکی از هنر ـ صنعتهای کهن میهمانان است و جا دارد تحقیقی کامل و جامع در مورد آن صورت گیرد.
براساس مطالعات انجام گرفته، صنایع دستی، از جنبه های مختلفی قابل بررسی است. برای پی بردن به نقش و جایگاه صنایع دستی، درابتدا باید تعریف دقیق و مشخصی ازآن ارائه داد.
اگرچه با توجه به خصوصیات و ابعاد گوناگون اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی صنایع دستی، شاید نتوان تعریف دقیق و پذیرفتنی از سوی همه صاحبان ذوق و اندیشه صنایع دستی ارائه داد، اما ازمیان تعریف های گوناگونی که تاکنون ازاین صنعت ارائه شده ، درسال 1384 از طرف شورای صنایع دستی ایران چنین خوانده شد: «صنایع دستی به آن رشته از صنایع اطلاق می‌شود که تمام یا قسمتی از مراحل ساخت فرآورده های آن با دست انجام گرفته و درچهارچوب فرهنگ وبینش های فلسفی و ذوق و هنر انسان های هر منطقه با توجه به میراث های قومی‌آنان ساخته و پرداخته می‌شود»؛ و درسال 1362 گروهی از کارشناسان سازمان صنایع دستی ایران آن را چنین تعریف کرده اند: «صنایع دستی یه مجموعه ای از «هنر-صنعت»ها اطلاق می‌شود که عمدتاً با استفاده از مواد اولیه ی بومی‌و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید، به کمک دست و ابزاردستی موجب تهیه و ساخت محصولاتی می‌شود که در هر واحدآن، ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده به نحوی تجلی یافته و همین عامل وجه تمایز اصلی این گونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه ای است » (یاوری وهمکار،1384).
تعریف جامع ترآن مبنی براین که :‌«صنایع دستی: کارهای تولیدی صنایع دستی با استفاده از آلات و ابزارهای ساده (مثلاً قالی بافی، سفالگری، سوزن دوزی، خاتم کاری و …) و نیز، کالاهایی که بدین گونه و طبق یک طرح ساخته می‌شود. اغلب آثارهنرهای سنتی وهنرهای تزیینی را می‌توان دراین زمره به شمارآورد.» (پاکباز،1378،ص343) دردایره المعارف هنر ارائه شده است.
درتقسیم بندی دیگری، هنر به طور عمده به دوگروه محض و کاربردی تفکیک شده است و شاخص ترین هنر کاربردی یعنی هنری که علاوه بر دارابودن زیبایی وارسته و مفهومی‌می‌تواند سودمندی مشخص و کاربردی معین داشته باشد، صنایع دستی یا به عبارت دقیق تر هنرهای صناعی است؛ که اشاعه دهنده ی فرهنگ معنوی و عامه،حاصل از معرفت شهودی و جاری بودن در متن زندگی افراد اجتماع است.
2-3-3 ویژگیهای صنایع دستی ایرانمهمترین ویژگیهای صنایع دستی عبارتنداز:
1-برخورداری از بار فرهنگی؛ یعنی استفاده از طرحهای اصیل وبومی،رنگ های مناسب و طبیعی و شیوه های رنگ آمیزی سنتی
2-تأمین قریب 90درصد مواد اولیه از منابع داخلی؛ این امر از وابستگی به خارج از کشور؛ ما را بی نیاز نموده واز آسیب های احتمالی و فشارهای خارجی برحذر می‌نماید.
3-نقش دست انسان درتولیدآن،دراین خصوص چون نقش اساسی درتولید را انسان بازی می‌کند وبیش از 90 درصد فرایند کار با دست صورت می‌گیرد محصولات تولیدی خلاقانه است
4-مکمل اقتصاد کشاورزی بودن صنایع دستی در مناطق روستایی
5-عدم همانندی وتشابهات فرآورده های تولیدی با یکدیگر
6-برخورداری از ارزش افزوده بالا وعدم نیازبه سرمایه گذاری باسرانه زیاد، همراه باتنوع وانعطا ف پذیری فوق العاده تولیدات وتعدد رشته های صنایع دستی
7-عدم نیاز به سرمایه گذاری زیاد در مقایسه با سایر صنایع
8-عدم نیاز به کارشناسان و متخصصان خارجی با توجه به در اختیار بودن تمام مراحل در داخل کشور
9-امکان پذیربودن ایجاد وتوسعه صنایع دستی در مناطق مختلف کشور اعم از شهری، روستایی و عشایری
10-امکان انتقال تجربه،رموزوفنون تولیدی در صنایع دستی
11-خودمصرفی بودن بخش عمده تولید و برآورده ساختن نیازهای داخلی (یاوری وهمکار،1384)
2-3-4 اهمیت صنایع دستیمهمترین نقش واهمیت صنایع دستی عبارتنداز:
1-سهم صنایع دستی در تولیدات ملی:بیش از 90 درصد ارزش داده دراین رشته (نیروی کار،مواد اولیه ، وسایل وابزار کار)درداخل کشور قابل فراهم است.قطعا هرگونه افزایش درمیزان تولیدات و فروش فرآورده های دستی،اثرات مستقیمی‌در ازیاد تولید نا خالص ملی خواهد داشت0
2-نقش صنایع دستی در تامین تعادل اجتماعی: توسعه اقتصادی در بیشترموارد،موجب بروز نابرابریهای اجتماعی بین مناطق مختلف کشور می‌شود که این امر باعث مهاجرت روستائیان به شهرها گشته که با توسعه وتقویت صنایع دستی در روستا ها علاوه بر ایجاد شغل از پدیده مهاجرت آنها جلوگیری می‌گردد0
3-نقش صنایع دستی در توسعه توریسم و مبادلات فرهنگی : تولیدات دستی اغلب بازگو کننده خصوصیات تاریخی، اجتماعی وفرهنگی هرکشوربوده وعامل مهمی‌در شناساندن فرهنگ و تمدن ملل مختلف محسوب می‌شودوبه عنوان یکی از جاذبه های جهانگردی به حساب می‌آیدبه عبارتی صنایع دستی تاثیرگذاری موثرومستقیمی‌درصنعت گردشگری هم بعنوان قابلیت گردشگری وهم به عنوان جاذبه گردشگری دارد0
4-نقش صنایع دستی در اشتغال: ایجاد وکسب درآمد ازویژگی های اساسی صنایع دستی است. به گفته کارشناسان از دیر باز تاکنون صنایع دستی عامل ایجاد اشتغال جنبی ودرآمد مکمل در مناطق روستایی و عشایری ونیز عامل ایجاد و اشتغال اصلی برای گروههایی از شهر نشینان بوده است.
5-نقش صنایع دستی در توسعه صادرات : امروزه کشورها به این نتیجه رسیده اند که صادرات مواد خام چون با نوسانات قیمت روبرو است لذا سعی می‌کننداز مواد اولیه موجود مصنوعات جدید تولید وآنرا صادر نمایند.
6-فقدان عوارض وپیامد های زیست محیطی به جهت سادگی تولیدات صنایع دستی (عزیزی شالکه،1390،صص3-4).
2-3-5 طبقه بندی صنایع دستی
در زمینه ی طبقه بندی صنایع دستی نیز باید گفت که این طبقه بندی به صورت های مختلف از جمله براساس مواد اولیه ی مصرفی یا شیوه و روش ساخت آن می‌تواند صورت پذیرد. در اینجا طبقه بندی انجام شده توسط کارشناسان سازمان صنایع دستی ایران که به طور عمده بر مبنای روش و تکنیک ساخت این گونه محصولات به عمل آمده است، ذکر می‌گردد:
1- بافته های داری: محصولاتی که به کمک دارهای افقی یا عمودی مستقر در زمین در زمان بافت، تولید می‌شود، بافته های داری محسوب می‌گردند مثل قالی، گلیم، زیلو و نظایر آن.
2- دستبافی(نساجی سنتی): فراورده هایی که به کمک دستگاه های ساده و سنتی بافندگی (دستگاه ویژه ی بافت جاجیم، دستگاه دووَردی، دستگاه چهاروردی و ژاکار دستی) تولید می‌گردد، دستبافی محسوب می‌شود، نظیرجاجیم، زری،ترمه، شال و … از جمله خصوصیات این رشته از صنایع دستی، این است کهاولاًکلیه مراحل سه گانه بافندگی، ایجاد دهنه کار، پودگذاری و دفتین زدن (آلتی است فلزی، دارای دسته ای شبیه شانه که نساجان هنگام بافتن پارچه آن را در دست گیرند و لای تارها زنند تا آنچه بافته شده به هم پیوسته و محکم گردد.) با حرکات دست و پا انجام می‌شود، در ثانی، امکان استفاده از پودهای رنگی به میزان نامحدود و همچنین تنوع طرح بافت با دراختیار داشتن کنترل حرکات وَردها میسر می‌گردد که این امر نشانگر حضور مؤثر و خلاق انسان در تولید است.
3- بافتنی:انواع مصنوعاتی که با کمک میل، قلاب و نظیر آن و با الیاف طبیعی تولید می‌شود، جزء بافتنی ها به حساب می‌آید نظیر دستکش، جوراب، کلاه، شال گردن و …
4- روکاری:(رودوزی): کلیه ی مصنوعاتی که از طریق دوختن نقوش سنتی بر روی پارچه های بدون نقش و یا کشیدن قسمتی از نخ های تار و پود به وجود می‌آید، در گروه « رودوزی» و یا «روکاری» جای دارد. نظیرسوزن دوزی،قلاب دوزی،ملیله دوزی،خوس دوزی،گلابتون دوزی،پته دوزیو …
5- چاپ های سنتی: کلیه پارچه هایی که به وسیله قلم مو، مهر و نظایر آن رنگ آمیزی شده و نقشمی‌پذیرد جزء چاپ های سنتی به حساب می‌آید مانند چاپقلمکار وچاپکلاقه ای (باتیک).
6- نمدمالی: انواع مصنوعاتی که بر اثر درگیری و متراکم نمودن پشم و کرک در شرایط فنی مناسب از طریق ورز دادن تهیه می‌شوند، جزء گروهنمدمالی می‌باشند. نظیر کلاه نمدی، پالتوی نمدی، نمد زیرانداز و نمد پادری.
7- سفالگری و سرامیک سازی :به محصولاتی که با استفاده از گِل رُس و همچنین گِل حاصله از سنگ کوارتز و خاک کائولن، به کمک دست و چرخ سفالگری ساخته و سپس پخته می‌شود، سفال و سرامیک اطلاق می‌شود.
برای تکمیل اشیاء ساخته شده، برحسب سنت و رسوم، روی آنها نقاشی، کنده کاری و یا نقوش برجسته ایجاد می‌کنند و از لعاب مناسب برای پوشش سطح اشیاء استفاده می‌گردد. محصولات تولید شده ی این گروه شاملانواع پارچ و لیوان ظروف غذاخوری، گلدان و …می‌باشد.
8- شیشه گری:محصولاتی را که از طریق شکل دادن مواد معدنی ذوب شده نظیر سیلیس و خرده شیشه که با ترکیبی از این دو و با استفاده از روش دمیدن توسط لوله ی مخصوص و با به کارگیری ابزار دستی شامل انبر، قیچی و غیره حاصل می‌شود،شیشه دست ساز می‌نامند که شامل مراحل تکمیلی و تزئینی، نظیر نقاشی و تراش هم می‌گردد.
9- تولید فراورده های پوست و چرم: محصولاتی که با استفاده از پوست و چرم دباغی شده به شیوه سنتی تولید می‌گردد، نظیر پوستین، کلاه پوستی،چاروق، محصولات تکمیلی چرمی‌(نظیر تلفیق چرم با محصولات دستباف) جزء این گروه هستند.
10-ساخت محصولات فلزی وآلیاژ: فراورده هایی که به شیوه سنتی و با استفاده از ابزار دستی و انواع فلزات (مس، نقره، طلا و آهن) و انواع آلیاژها (برنج و ورشو) تولید می‌گردد نظیر انواع ظروف خانگی، چاقو، قندشکن، قلم تراش، قفل و … جزء این گروه می‌باشند.
11- قلمزنی، مشبک کاری، حکاکی روی فلزات و آلیاژها:هنر–صنعتی است که طی آن طرحها و نقوش سنتی با استفاده از قلم ، چکش و سایر ابزار دستی بر روی اشیاء ساخته شده از فلز با آلیاژ شکل میگیرد.
12- سنگتراشی ، حکاکی روی سنگ و معرق سنگ: شامل مصنوعاتی می‌گردد که مواد اولیه اصلی آن را انواع سنگ ها نظیر فیروزه، مرمر، یشم، سنگ سیاه، سنگ سفید(آلاباستر) و … تشکیل می‌دهد و به کمک ابزار و وسایل مختلف تراشیده یا حکاکی می‌شود نظیر انواع ظروف، پایه ی چراغ، قاب عکس، انواع نگین و …
13- خراطی چوب:خراطی، شیوه ای از تولید محصولات چوبی است که طی آن و توسط ابزار و وسایل مختلف و به طور عمده به وسیله دستگاه خراطی، اشیائی نظیر انواع قلیان، گهواره، پایه آباژور و ظروف مختلف ساخته و پرداخته می‌شود.
14- ریزه کاری و نازک کاری چوب:روشی از ساخت فراورده های چوبی است که طی آن به وسیله ی وسایل نجاری نظیر ارّه، رنده، سوهان، مُغار و … قطعات کوچک چوبی آماده شده به صورت روکش بر روی بدنه ی چوبی چسبانده و تحت فشار شکل گرفته اند و از این طریق انواع شکلات خوری، زیر سیگاری، قاب عکس و نظایر آن تولید و عرضه می‌گردد.
15-منبت کاری، کنده کاری و مشبک کاری چوب:شیوه ای دیگر از تولید محصولات چوبی است که طی آن طرح ها و نقوش سنتی با استفاده از قلم، چکش، مغار و سایر ابزار نجاری بر روی چوب های مرغوب و بادوام شکل می‌پذیرد.
16- حصیر بافی:منظور از حصیربافی که بامبوبافی، مرواربافی، تِرکه بافی، چم بافی، سبد بافی و چیغ بافی را نیز شامل می‌شود، همان بافت رشته های حاصل از الیاف سلولزی (گیاهی) به کمک دست و ابزار ساده دستی است که طی آن محصولات مختلفی نظیر زیرانداز، سفره ی حصیری، انواع سبد، انواع ظروف و … تولید و عرضه می‌گردد . در مورد چیغ بافی ذکر این نکته ضروری است که حین بافت، علاوه بر الیاف گیاهی از نخ پشمی‌رنگ شده نیز برای ایجاد نقوش و طرح های سنتی استفاده می‌گردد.
17- خاتم سازی:روشی از تولید فراورده های چوبی است که با استفاده از روکش حاصله از به هم چسباندن قطعات کوچک فلزات، استخوان و انواع چوب در اشکال و طرح های سنتی (بیشتر به صورت هندسی) و به کمک ابزار و وسایل مختلف، فراورده هایی نظیر انواع قاب عکس، جاسیگاری، شکلات خوری، میز، صندلی و … ساخته می‌شود.
18-معرق کاری:ترسیم طرح ها و نقش های سنتی بر روی زمینه ی چوبی یا سرامیک و خالی کردن داخل خطوط طرح ها و پرکردن فضای خالی شده به وسیله قطعات آماده شده ی چوبی، سرامیک، فلزی، صدفی و سنگی را معرق کاری می‌گویند.
19-کاشی گری:صنعتی است با سابقه که طی آن انواع کاشی ها با استفاده از طرح ها و نقش های سنتی برای استفاده در ابنیه ی مذهبی و تاریخی از طریق قالب گیری گِل رُس و پختن آن در کوره ساخته و پرداخته می‌شود.
20- ملیله کاری:منظور ساخت اشیاء مختلف نظیر سرویس چایخوری ، تنگ و همچنین برخی از زینت آلات با استفاده از مفتول های نقره، طلا و مس و به کمک ابزار و وسایل ساده فلز کاری نظیر حدیده، انبر، قیچی ، کوره مخصوص و … می‌باشد.
21-میناکاری:در اینجا مراد، ساخت بدنه فلزی، لعاب کاری، پخت، نقاشی و پخت مجدد اشیاء در کوره می‌باشد که تمامی‌این مراحل به کمک ابزار و وسایل ساده با استفاده از طرح های اصیل و سنتی در مرحله ی نقاشی انجام می‌پذیرد.
22-ساخت اشیاء مستظرفه و هنری:ساخت اشیاء و وسایل ظریفه ای است که در آنها عامل هنر به مراتب بیش از فنون تولیدی دخالت دارد و شامل مینیاتورسازی، نقاشی روی صدف، نقاشی روی چرم، پاپیه ماشه و تذهیب می‌شود.
23- ساخت زیور آلات:ساخت و تولید انواع جواهرات محلی و همچنین انواع زینت آلات با استفاده از طلا، نقره و انواع آلیاژها می‌باشد.
24- ساخت سایر فراورده های دستی:منظور ساخت سایر محصولات دستی نظیر فیروزه نشانی (فیروزه کوبی) طلاکوبی روی فولاد، انواع عروسک های محلی، تخت کشی گیوه (آجیده و لته یی) و ماسک ، کایت و چترهای تزئینی است که با ابزار و وسایل دستی و با استفاده از طرح های سنتی ساخته و پرداخته می‌شود(مولایی هشتجین،1384).
2-4 معماری
معماری یا مهرازی هنرو فنطراحی و ساختن بناها، فضاهای شهری و دیگر فضاهای درونی و بیرونی برای پاسخ هم‌آهنگ به نیازهای کارکردی و زیباشناس انهاست.باید معماری را از مهندسی سازهو ساخت و سازمتمایز ساخت. گرچه بسیاری از بناها (نظیر خانه‌هاو مکان‌های عمومی) کاملا در حیطهٔ دانش معماری‌ست،برخی سازه‌ها و بناها یدیگر (مثل یادمان‌ها، پل‌ها، کارخانه‌هاو غیرو) وجود دارند که در مرزی بین معماری و مهندسی یا معماری و هنر قرار می‌گیرند.
هر فرهنگ دارای معماری مختص به خود است. دورافتاده‌ترین قبایل نیز چادرها، کلبه‌ها، تزیینات و شیوه مجتمع‌سازی مربوط به خود را دارند.شکل نهایی معماری هر فرهنگ و تمدن نتیجهٔ عوامل اقلیمی (آب و هوا، پستی‌ها و بلندی‌ها و مصالح موجود)، پیشرفت‌های تکنیکی، وجود نیروی کار و نهادهای اجتماعی، عقاید مذهبی و نظریه‌های علمی‌است. با این حال برخی عوامل در بیش‌تر جوامع وجود دارند. عواملی که معمولا با نیازهای بدن انسان مرتبطند.محافظت در برابر اتفاقات هواشناختی، مقیاس خاص عناصر معماری -در تناسب با بدن انسان-، منبع گرما، مکان مناسب برای دخیره غذا و پیش‌بینی نیازهای بهداشتی از عواملی‌ند که در فرهنگ‌های مختلف وجود دارند. ولی هر فرهنگ با توجه به اولویت‌هایش، رابطه‌اش با طبیعت و درکش از بدن انسان به این نیازها پاسخ می‌دهد.
معماری یک هنر اجتماعی‌ست.معماران گاه بناهایی را با ایده‌های شخصی طراحی می‌کنند و حتی می‌سازند، ولی بیشتر ساختمان‌ها با توجه به نیازهای اجتماعی طراحی می‌شوند. معمولا از معماران انتظار می‌رود که یک ساختمان مشخص را در یک مکان مشخص طراحی کنند. در روند ساخت یک ساختمان افراد زیادی درگیر می‌شوند؛ به مقدار زیادی سرمایه و منابع و به تخصص‌های دیگری به جز معمار نیاز است. هم‌چنین قوانین و آیین‌نامه‌های ساختمانی تصمیم‌گیری‌های معمار را محدود می‌کنند.